آنچه از حقوق متهم و شاکی در دعاوی کیفری باید بدانید کدامند؟
هنگامی که در جامعه جرمی ارتکاب می یابد، دستگاه های انتظامی و قضایی برای کشف آن اقدام می کنند،
اما صرف کشف جرم باعث بازگشت نظم به جامعه و جبران آسیب های وارده
به متضرران جرم نمی شود، بلکه مطلوب زمانی به دست می آید که مرتکبان واقعی جرایم نیز دستگیر و مجازات شوند.
در صورت شناسایی و دستگیری متهمان، این امکان وجود ندارد
که در همان محل دستگیری به مجازات این افراد اقدام کرد چرا که هنوز جرم ارتکاب یافته اثبات نشده است
بلکه برای کشف واقعیت و مجازاتمجرمان حقیقی لازم است
که افراد مظنون برای انجام تحقیقات مقدماتی احضار و جلب شوند
و در چارچوب حقوق انسانی با آنها رفتار شود . در نهایت نیز در صورت اثبات مجرمیت،
فرد متهم مجازات می شود و در غیر این صورت برائت حاصل خواهد شد.همه ی این موارد در حالی است
که توجه بیش از اندازه به حقوق متهم نباید محاکم را از حقوق از دست رفته ی شاکی غافل کند .
از این رو حقوق متهم و شاکی در پرونده های کیفری را مورد بررسی قرار می دهیم.
حقوق متهم: از جمله حقوقی که متهم از آن برخوردار است
می توان به مواردی از قبیل اصل ممنوعیت بازداشت های خود سرانه، اصل برائت،
حق اطلاع فوری از دلایل بازداشت، ممنوعیت محاکمه مجدد، حق برخورداری
از وکیل و ممنوعیت تسری قوانین به گذشته اشاره کرد.اصل برائت:
یکی از مهم ترین اصول دادرسی اصل برائت است که بر اساس آن،
تا زمانی که گناهکار بودن شخصی به موجب ادله قانونی ثابت نشده باشد
باید به عنوان انسانی بی گناه با او رفتار شود و توهین و تحقیر او و نیز مجازاتش قبل از اثبات جرم ممنوع است.(رسیدگی)
اصل ممنوعیت بازداشت های خود سرانه: در پرتو این اصل، احضار و جلب متهم بدون
دلیل ممنوع می باشد.موارد بازداشت متهم در قانون پیش بینی شده است
و مقام قضایی متخلف خود به مجازات مقرر در قانون محکوم خواهد شد.
حق اطلاع فوری از دلایل بازداشت: نه تنها بازداشت متهم باید به موارد خاص محدود شود،
بلکه متهم باید بلافاصله از دلایل بازداشتش توسط پلیس یا مقام قضایی مطلع شود.
حق اعتراض به قرار بازداشت: حق اعتراض به قرار بازداشت صادره از مقام قضایی
از دیگر حقوق متهم در رسیدگی های کیفری است.اصل رعایت کرامت انسانی:
به موجب این اصل، انجام اعمالی همچون تحقیر متهم، توهین به او، غل و زنجیر زدن، سلول انفرادی و شکنجه و آزار وی ممنوع است.
حق برخورداری از وکیل: متهم حق انتخاب وکیل دارد، وکیل متهم باید آزادانه
حق دفاع از موکلش را داشته باشد . حتی متهم بی بضاعت می تواند
از دادگاه یا کانون وکلا درخواست وکیل تسخیری یا معاضدتی نماید.
حق اعتراض به قرار تامین خواسته:حق اعتراض متهم به قرار تامین خواسته
صادره از سوی مقامات دادسرا می تواند از توقیف بی جهت اموال متهمان جلوگیری کند.
حق رسیدگی به پرونده متهم در دادگاه صالح: حق رسیدگی
به پرونده متهم در یک دادگاه صالح مستقل و بی طرف از دیگر حقوق متهم در رسیدگی های کیفری است.(رسیدگی)
حق رسیدگی علنی: حق رسیدگی علنی، از دیگر حقوق متهم محسوب می شود،
تا مقام قضایی بداند عملکردش در زیر ذره بین رسانه ها و شهروندان قرار دارد و با دقت
هر چه تمام تر باید به ایفای وظایف خود بپردازد.حق پرسش از شهود شاکی:
این حق به این دلیل جزء حقوق متهم به شمار می رود که او بتواند درستی و نادرستی گواهی آنان را آشکار کند.
ممنوعیت تسری قوانین به گذشته: از دیگر حقوق متهمان در رسیدگی کیفری،
ممنوعیت تسری قوانین به گذشته است . چرا که عمل بر خلاف این اصل می تواند
آزادی های فردی و شهروندی شهروندان را به مخاطره بیندازد.
ممنوعیت محاکمه مجدد: ممنوعیت محاکمه مجدد به این معنی است
که به دلیل ارتکاب یک جرم، نمی توان دو بار متهم را مجازات کرد.
حق تجدید نظر خواهی: ممکن است دادگاه بدوی اشتباهی کرده باشد،
از این رو بازبینی پرونده در دادگاهی بالاتر می تواند ضریب اطمینان به تصمیم دادگاه بدوی را بالا ببرد.
حقوق شاکی: همان گونه که متهم دارای حقوقی است که باید در نظر گرفته شود،
شاکی نیز حقوقی دارد که ضروری است مورد توجه محاکم قرار گیردامکان طرح شکایت فوری:
سهولت دسترسی به مقامات انتظامی و قضایی برای دادخواهی
یکی از حقوق شاکی در رسیدگی های کیفری است .
با توجه به این حق، مقامات مورد اشاره مکلف شده اند تا شکایت شکات را در همه ی اوقات قبول نمایند.(رسیدگی)
امکان طرح شکایت توسط وکیل دادگستری: این حق نیز از حقوق شکات در تظلم خواهی به شمار می رود.
حق معرفی شهود خود و پرسش از شهود متهم: این حق برای پرده برداشتن از واقعیت حقی است که شکات طبق قوانین آیین دادرسی کیفری از آن برخوردارند.
حق اخذ رونوشت از صورت جلسات: این حق از حقوق انحصاری شاکی و وکیل او در مرحله تحقیقات مقدماتی محسوب می شود.
حق اعتراض به قرار منع تعقیب و موقوفی تعقیب: این حق می تواند از تبرئه ی اشتباه متهم توسط مقامات قضایی جلوگیری کند.
رعایت شأن شاکی: نباید با برخورد توأم با عصبانیت و پرخاش در دادسرا ها و دادگاه ها شکات را از دستگاه قضایی ناخرسند کرد.
تامین اهمیت بزه دیده: دستگاه قضایی باید با داشتن عملکرد صحیح، شکات و حتی شهود او را از تعرض متهمان حفاظت کند.
ضرورت ترتیب پرداخت ضرر و زیان شاکی: در اعطای آزادی مشروط به مجرمان زندانی، پرداخت یا ترتیبی برای پرداخت ضرر و زیان شاکی ضروری است.
پرداخت دیه از بیت المال: در مواردی مانند فرار قاتل و عدم دسترسی
به او تا زمان مرگ و نظایر آن، قانونگذار برای رعایت حقوق از دست رفته ی شاکی، پرداخت دیه به شکات را از بیت المال پیش بینی کرده است.
حق گذشت در جرایم قابل گذشت: این حق نیز از دیگر حقوق شاکی در رسیدگی کیفری محسوب می شود.
تعقیب امر جزایی توسط مقام قضایی درباره شکات محجور: اگر شاکی محجور باشد،
(صغیر، غیر رشید یا مجنون) و به سرپرست قانونی او دسترسی نباشد
و تعیین قیم نیز موجب از دست رفتن فرصت شود، مقام قضایی خود امر جزایی را تعقیب می کند
و اقدامات لازم را برای جلوگیری از فرار متهم به عمل می آورد.درخواست واگذاری رسیدگی
به قاضی بی طرف در صورت ذی نفع بودن قاضی در پرونده: شاکی حق دارد در صورت
ذی نفع بودن قاضی در پرونده یا وجود قرابت بین متهم و قاضی یا خودش با قاضی،
از او بخواهد که رسیدگی را متوقف و به قاضی بی طرف دیگر واگذار کند.
