پیش از آنکه هر کس بخواهد حق خود را از طریق طرح دعوی حقوقی بوسیلة دادخواست مطالبه کند
به عقیدة حقوقدانان بهتر است مطالبة حق خویش را از طریق ارسال اظهار نامه انجام دهد.
همانگونه که مادة 156 قانون آئین دادرسی مدنی بیان می دارد:
«هر کس می تواند قبل از تقدیم دادخواست، حق خود را بوسیلة اظهار نامه از دیگری مطالبه کند،
مشروط بر اینکه موعد مطالبه رسیده باشد. به طور کلی هر کس حق دارد
اظهاراتی را که راجع به معاملات و تعهدات خود با دیگری است
و بخواهد به وسیلة رسمی به وی برساند
ضمن اظهر نامه توسط ادارة ثبت اسناد و یا دفتر دادگاهها ابلاغ می شود .»
همانگونه که قانونگذار مقرر فرموده هر شخص حقوقی یا حقیقی می تواند
حق خود را که اعم است حقوق عینی و دینی را از طریق اظهار نامه درخواست نماید .
مثلاً آقای الف شخص دلالی است که به آقای ب مراجعه می کند
به او برای ساختمان مسکونی اش مشتری بیاورد و به مبلغ ده میلیون تومان بفرو شد
و در قبال عملش مستحق دریافت دویست هزار تومان از بایع باشد
و این امر انجام به این شرط که ثمن مبیع در دو مرحله یکی هنگام عقد قرار داد
و دیگری یک ماه بعد هنگام تخلیه و انتقال سند در دفتر خانه پرداخت گردد
و حق دلالی شخص الف نیز بر همین منوال می باشد و سپس او بعد از پرداخت کل ثمن،
بایع مبلغ دوم دلالی را پرداخت نمی کند در این زمان شخص الف با نداشتن
دلیل و مدرک زیرا یک قرار داد خصوصی غیر مکتوب بوده، با فرستادن اظهار نامه برای بایع،
نامبرده اگر پاسخ دهد واقرار به دین نماید فبها و اگر انکار نموده از فهوی کلام او قرار داد ثابت می شود.
حال پس از مراتب فوق اظهار نامه اینگونه تعریف می شود: «اظهار نامه عبارت است از برگی است
که ضمن آن هر کس می تواند حق خود را از طرف مطالبه نماید و یا اگر اظهاراتی دارد بطریق رسمی به طرف ابلاغ نموده و از او جواب بخواهد .
مبحث دوم: هدف از ارسال اظهار نامه
بخش اول: جنبة مطالباتی یا دریافت چیزی
همانگونه که در مادة 156 آئین دادرسی مدنی، قسمت صدر ماده عنوان شده است
هر کس می تواند حق خویش را از طریق ارسال اظهار نامه مطالبه نماید،
لهذا یکی از هدفهای ارسال اظهار نامه رسیدن و مطالبه حق و حقوق خویش است
که با ارسال آن درخواست می کنیم که دین خود را اگر وجه نقد یا اسناد و مدارکی
یا چیزهایی از این قبیل می باشد به شکل درست یا ضمیمه کردن به اظهار نامه ادعا نمائید
واگر تحویل دادن چیزهایی باشد که نتوان مثل مورد بالا تحویل داد جایی را برای تحویل و تسیلم مشخص می نماید.
خلاصه در این شق از ارسال اظهار نامه دریافت و گرفتن چیزی می باشد. (مستنبط از م 157 ق.آ.د مدنی )
بخش دوم: جنبة اعلامی
یک نوع دیگرارسال اظهار نامه جنبه اعلامی و خبردادن مثلاً طبق مادة 10 قانون اصلاح جلوگیری
از تصرف عدوانی مصوب 6 /12 /1352 بیان می دارد: «مستأجر پس از انقضای مدت اجاره
همچنین سرایدار (خام)، (کارگر) و بطور کلی هر امین دیگری که در صورت مطالبه
مالک یا مأذون از طرف او یا کسی که حق مطالبه دارد از عین مستأجر یا مال امانی رفع تصرف نماید
با رعایت بندهای زیر متصرف عدوانی محسوب می شود و مطابق مقررات این قانون با او رفتار خواهد شد:
1- مستأجر در صورتی که اظهار نامه رسمی خلع ید حداقل یک ماه قبل از انقضاء مدت اجاره ابلاغ شده باشد،
پس از انقضاء مدت اجاره و الا یک ماه پس از ابلاغ اظهارنامة رسمی .
2- در مورد سایرین ده روز پس از ابلاغ اظهار نامة رسمی
لهذار این اقدام اعلام اخباری به طرف مقابل به شکل رسمی وبا ضوابط قانونی می باشد .
مبحث سوم: چگونگی تنظیم اظهار نامه
اظهار نامه
برگة اظهار نامه، یک برگ چاپی که دارای رسم الخط مشخص
و نوشتن مطالب در داخل آن به طریق مندرجی با داشتن جای خالی برای نوشتن موضوعات اظهار نامه تهیه شده است.
برای یک نفر مخاطب سه نسخه و برای هر نفر اضافی یک نسخة اضافی خریداری می شود
که این فرمهای چاپی از طریق حسابداری دادگستری
طبق بند 6- م 3 وصول برخی از درآمدها دولت و مصرف آن در موارد معین مصوب 28 /12/ 73 در مورد هزینه های
دادرسی که مقرر می دارد «بهای اوراق دادخواست و اظهار نامه و برگ اجرائیه احکام دادگاهها و هیأت
حل اختلاف موضوع قانون کار که طبق نمونه از طرف دادگستری تهیه می شود هر برگ یکصد ریال تعیین می گردد .» بفروش می رسد .
بخش دوم: مشخصات و اقامتگاه اظهار کننده
در قسمت ستون اول اظهار نامه باید مشخصات اظهار کننده همانگونه که مشخص است نوشته شود.
این اظهار نامه اعم است از شخص حقیقی یا حقوقی، که اشخاص حقیقی می توانند
خود رأساً از طریق وکالت و یا نمایندگی اقدام به ارسال اظهار نامه نمایند.
ولی اشخاص حقوقی از طریق واحد حقوقی یا نمایندة آن شخص حقوقی اقدام به این کار خواهد نمود
اما در مورد اعلام مشخصات در اشخاص حقیقی، فقط به ذکر نام و نام خانوادگی افراد اکتفا می شود
ونسبت به اشخاص حقوقی به نامی که به ثبت رسیده و شماره ثبت آن نیز اعلام می شود.
لهذا نسبت به اقامتگاه شخص حقوقی، محلی که ادارة شخص حقوقی در آنجاست و مرکز عملیات آنها خواهد بود معین می گردد
و اشخاص حقیقی بیشتر محل سکونت و جائیکه در آنجا زندگی می کنند و مرکز مهم امور باشد،
اقامتگاه خود معرف و یا اینکه جائیکه محل کار و یا محل کسب و پیشه را اقامتگاه خود قرار می دهند.
باری در صورت ارسال از طریق وکیل، دفتر وکالت اقامتگاه او محسوب می شود.
شایان ذکر است توصیه می شود که شماره تلفن در صورت داشتن امتیاز خط تلفن ذکر گردد .
بخش سوم: موضوع اظهار نامه
در هر اختلاف و ادعایی و یا در عالم حقوق هر مقولة آن نام خاص دارد که شخص حقوقدان
یا علمای حقوق، قضات، وکلا، مشاورین حقوقی و خلاصه کسانی که به مسائل حقوقی،
آگاهی دارند با دیدن آن نام خاص، تبلور آن مقوله حقوقی در ذهن آنها بوجود می آید
و بدون خواندن متن اظهار نامه و یا دادخواست بطور کلی از محتویات آن آگاه خواهند شد
لهذا پسندیده است که در نوشتن، اظهارنامه موضوعات مشخص با نامهای خاص،
بطور صحیح و درست انتخاب شود که با متن اظهار نامه هماهنگی و تطابق
داشته باشد. لازم به ذکر است که ما در قسمت موضوع اظهار نامه باید از نامهای خاص
آن مقوله حقوقی استفاده کنیم. برای مثال: مطالبة وجه – الزام به تنظیم سند – الزام به تمکین.
