شرایط دادخواست و اظهارنامه
اظهارنامه عبارت از نوشته‌ای است که مطابق مقررات قانونی تنظیم می‌شود و وسیله قانونی بیان مطالب است
که به آن اظهاریه نیز گفته می‌شود. اظهارنامه به صراحت ماده 156 قانون آیین دادرسی مدنی
از راه‌های رسمی مطالبه حق به شمار می‌رود. به وسیله اظهارنامه، نه تنها مطالبه رسمی حق امکانپذیر است
بلکه می‌توان توسط اظهارنامه آمادگی تسلیم هر چیزی، اعم از مال، وجه و سند
را به مخاطب اعلام کرد و آن را هنگام تسلیم اظهارنامه تحت نظر و حفاظت مرجع مربوط قرار داد.
برگ اظهارنامه، فرم چاپی مخصوصی نظیر برگ دادخواست است که از قدیم تا کنون توسط دادگستری چاپ شده
و به فروش می‌رسد. خواهان در بسیاری از موارد قبل از اینکه به تقدیم دادخواست و اقامه دعوا بپردازد،
مطالب خود را با ارسال اظهارنامه به اطلاع طرف دعوا می‌رساند؛
مثلاً در موردی چنانچه موضوع دعوا مطالبه 20 میلیون ریال وجه سفته باشد، به موجب اظهارنامه ارسالی به وی متذکر می‌شود
که«شما به موجب یک فقره سفته به شماره فلان و به سررسید فلان، مبلغ 20 میلیون ریال به اینجانب بدهکار هستید.
با توجه به رسیدن موعد مندرج در سفته مقتضی است ظرف 10 روز از تاریخ ابلاغ این اظهارنامه،
نسبت به تأدیه بدهی خود اقدام کنید تا نیازی به اقامه دعوا در محاکم دادگستری نباشد.»
گاهی اوقات همین اظهارنامه ارسالی برای طرف مؤثر واقع شده و او از ترس اقامه دعوا از سوی طلبکار،
درگیر شدن در دادگستری و دریافت اخطاریه‌های متعدد و نیز حضور مأمور ابلاغ در محل سکونت یا کار خویش،
به مذاکره تن می‌دهد و در نهایت بدون اقامه دعوا در داگستری که مستلزم صرف وقت و هزینه بسیار است،
اظهارکننده به هدف خود که وصول طلبش است، می‌رسد.
علاوه بر این اظهارنامه نوعی اولتیماتوم رسمی و اختیاری به طرف است و خواهان می‌تواند
خسارت تأخیر تأدیه را از تاریخ ارسال اظهارنامه مطالبه کند. بر اساس ماده 156 قانون آیین دادرسی مدنی،
هرکس می تواند قبل از تقدیم دادخواست، حق خود را بوسیله اظهارنامه قضایی از دیگری مطالبه نماید.
بر این اساس، در مواقع بروز اختلاف حقوقی میان دو شخص، می تواند در مواردی قبل از تقدیم دادخواست اظهارنامه قضایی تنظیم کرد.
سابقا ثبت اظهارنامه قضایی از طریق فرم مخصوص اظهارنامه به عمل می آمد.
اما در حال حاضر، راه اندازی سامانه خدمات الکترونیک قضایی این امر را امکانپذیر نموده است.
لذا افراد با مراجعه به این سامانه می توانند اطلاعات مورد نیاز را تکمیل نمایند.
در این کتاب با زبانی ساده و شیوا و رسا شرایط دادخواست و اظهار نامه توضیح داده شده است که مشکل بسیاری از افراد و حتی وکلا حل گردد.
وقتی می خواهیم چیزی را بطور رسمی به کسی بگوئیم به نحوی که بعدا بتوانیم ثابت کنیم
که متن مورد نظر را به او گفته ایم، از اظهارنامهاستفاده می کنیم .
همچنین وقتی می خواهیم چیزی را به کسی بدهیم و او حاضر نیست آن را بگیرد،
آن را از طریق ارسال اظهارنامه به او تسلیم می کنیم.البته باید پذیرفت گاهی
به موجب قانون، اظهارنامه در بعضی امور، لازم است. مانند حالتی که ما،
یکی از ظهرنویسان (پشت نویسی) سفته یا چک هستیم. و این سند وصول نشده که اگر چک باشد
پس از مراجعه به بانک، بانک موصوف به دارنده آن یک گواهی می دهد که در اصطلاح حقوقی می گویند برگشت خورده است.
و اگر سفته باشد طی تشریفات بانکی گواهی صادر می شود و به دارنده آن تسلیم می شود
که در اصطلاح حقوقی می گویند واخواست شده است و کسی که ما سند را با ظهر نویسی به او داده ایم،
وجه آن را از ما مطالبه می کند، در این حالت ما هم باید مراتب را به نفر قبل از خودمان اطلاع دهیم
(یعنی کسی که سند را به ما ارائه کرده است ) یا وقتی محلی را بطور امانت به کسی داده ایم و زمانی که می خواهیم پس بگیریم.
به موجب قانون جلوگیری از تصرف عدوانی (مصوب سال 1352) اول باید با اظهارنامه پس دادن ملک را از او بخواهیم
و اگر پس از 10 روز پس نداد، یکماه فرصت خواهیم داشت که طرح شکایت تصرف عدوانی نمائیم
یا وقتی محل کسب را با سند عادی اجاره داده ایم و طرف مستاجر اجاره نمی پردازد
باید اجاره بها را با فرستادن اظهارنامه مطالبه نمائیم و اگر پرداخت نکرد برای تخلیه،
دعوی طرح نمائیم. بهرحال توصیه این است که جز در مواقع واقعا لازم از فرستادن اظهارنامه خودداری نمائیم.
زیرا گاه ممکن است ارسال اظهارنامه موجبات هوشیاری طرف مقابل شود و او نیز با تزویر، آماده مقابله به نفع خود باشد. بطور مثال:
با ارسال اظهارنامه طرف را هوشیار کرده و وی آماده دفاع می شود و وی با این و آن مشورت میکند
بطوری که اگر مشاورین طرف، افراد صالحی نباشند ممکن است
امید صلح دعوی از بین برود با ارسال اظهارنامهامتیاز استفاده از عامل غافلگیری در دعوی را از دست می دهد.
مثلا اگر موضوع دعوی شما مطالبه وجه باشد و قصد داشته باشیم با صدور قرار < تامین خواسته> اموال او را توقیف کنید،
با وصول اظهارنامه این فرصت را پیدا می کند که اموال قابل دسترسی خود را از دسترس شما دور و پنهان کند.
ممکن است وقتی شخصا اظهارنامه را تهیه می کنید، به علت عدم تسلط به مسائل حقوقی،
ضمن بیان مطلب خود، مواردی را هم اعلام و اظهار می کنید که جنبه اقرار داشته باشد
و طرف از آنها استفاده کند و یا مطلبی بنویسید که حقوق مطلق شما را بنحوی مقید و محدود کند.
بالاخره ارسال اظهارنامه و امید بستن به نتیجه ابلاغ آن باعث می شود زمان و وقت را در انتظار نتیجه از دست بدهید،
حال آنکه معمولا نتیجه مورد نظر حاصل و عاید نمی شود.بد نیست که به مواد قانونی در خصوص اظهارنامه نگاهی بیاندازیم:
ماده 156 قانون آئین دادرسی مدنی چنین بیان میکند:
هرکس می تواند قبل از تقدیم دادخواست، حق خود را به وسیله اظهارنامه از دیگری مطالبه نماید،
مشروط بر اینکه موعد مطالبه رسیده باشد. بطور کلی هرکس حق دارد اظهاراتی را که راجع به معاملات و تعهدات خود با دیگری است
و بخواهد بطور رسمی به وی برساند ضمن اظهارنامه به طرف ابلاغ نماید.
اظهارنامه توسط اداره ثبت، اسناد و دفتر دادگاه می تواند از ابلاغ اظهارنامه هایی
که حاوی مطالب خلاف اخلاق و خارج از نزاکت باشد، خودداری نمایند.
ماده 157 همین قانون چنین عنوان می کند:
در صورتی که اظهارنامه مشعر (بیان) به تسلیم چیزی یا وجه یا مال یا سندی از طرف اظهارکننده و مخاطب باشد
باید آن چیز یا وجه یا مال یا سند هنگام تسلیم اظهارنامه به مرجع ابلاغ، تحت نظر و حفاظت آن مرجع قرار گیرد،
مگر آنکه طرفین هنگام تعهد، محل و ترتیب دیگری را تعیین کرده باشند.
پس فهمیدیم که اظهارنامه یک سند عادی و یک وسیله رسمی مطالبه حق است
که به طور رسمی به شخص دیگری ابلاغ می‌شود. برابر ماده ۱۵۶ قانون آیین دادرسی مدنی هرکس می تواند
حق خود را به وسیله اظهارنامه از دیگری مطالبه نماید همچنین هرکس می تواند
اظهارات خود را راجع به معاملات یا تعهدات خود یا دیگران به طور رسمی به وسیله اظهارنامه به دیگران اعلام نماید.
بنابراین محتوای آن یک سند عادی محسوب می‌شود اما شیوه اطلاع رسانی به دیگری رسمی خواهد بود
تا بعدا بتوانیم ثابت کنیم که مطلبی را به دیگری اطلاع دادیم یا چیزی را تسلیم او کرده‌ایم
یا طلبی یا انجام تعهدی را از دیگری مطالبه نموده ایم. در نظام حقوق ما گاهی اوقات لازم است برای مطالبه حق خود
(برای نمونه طلبی که از دیگری داریم)، ابتدا اظهارنامه ای تنظیم و برای طرف مقابل ارسال کنیم.
به عبارت دیگر، ارسال اظهارنامه مقدمه ای است برای مطالبه بعضی حقوق.
خواهان حق زمانی می تواند حق خود را از طریق اظهار نامه مطالبه نماید
که بر اساس توافق طرفین یا به موجب قانون یا عرف موعد مطالبه آن فرا رسیده باشد.
در برخی از موارد هم ارسال اظهار نامه قبل از اقامه دعوی مورد نظر ضروری است
مثلاً زمانی که محلی را به طور امانی به کارگر، سرایدار، خادم و به طور کلی به هر امین دیگری سپرده‌ایم،
اگر شخص مورد نظر از استرداد مال امانی امتناع نماید که محل امانی را پس دهد
در صورتی که شخص امانت دار پس از ۱۰ روز از زمان ابلاغ اظهار نامه محل مزبور را بازپس ندهد،
متصرف عدوانی محسوب می‌گردد. بنابراین در این مورد می‌توان دعوی رفع تصرف عدوانی را مطرح نمود
و از مزایای این دعوی که خارج از نوبت و بدون رعایت تشریفات آیین دادرسی رسیدگی می‌گردد،
استفاده کرد.با توجه به مطالب عنوان شده نباید تصور کرد که اظهار نامه فقط به منظور مطالبه حق تنظیم می‌گردد
بلکه هر شخصی می تواند هر نوع اظهاری که راجع به معاملات، تعهدات یا روابط دیگر خود با طرف مقابل دارد
را از طریق رسمی یعنی با تنظیم و ارسال اظهار نامه به طرف خود اطلاع دهد.
مطابق قانون آیین دادسی مدنی: «هرکس می تواند قبل از تقدیم دادخواست،
حق خود را به وسیله اظهارنامه از دیگری مطالبه نماید، مشروط بر این که موعد مطالبه رسیده باشد.
به طور کلی هر کس حق دارد اظهاراتی که را که راجع به معاملات و تعهدات خود با دیگری است
و بخواهد به طور رسمی به وی برساند، ضمن اظهارنامه به طرف ابلاغ نماید.
اظهارنامه توسط اداره ثبت اسناد و املاک کشور یا دفاتر دادگاه ها ابلاغ می‌شود.
اداره ثبت اسناد و دفتر دادگاه ها می‌توانند از ابلاغ اظهارنامه هایی که حاوی مطالب خلاف اخلاق و خارج از نزاکت باشد،
خودداری نمایند و همچنین «در صورتی که اظهارنامه با موضوع تسلیم چیزی یا وجه یا مال یا سندی از طرف اظهارکننده به مخاطب باشد،
باید آن چیز یا وجه یا مال یا سند هنگام تسلیم اظهارنامه به مرجع ابلاغ،
تحت نظر و حفاظت قرار گیرد، مگر آن که طرفین هنگام تعهد، محل و ترتیب دیگری را تعیین کرده باشند.
نباید تصور کرد که اظهار نامه فقط به منظور مطالبه حق تنظیم می‌گردد بلکه هر شخصی می تواند
هر نوع اظهاری که راجع به معاملات، تعهدات یا روابط دیگر خود با طرف مقابل دارد
را از طریق رسمی یعنی با تنظیم و ارسال اظهار نامه به طرف خود اطلاع دهد.
در نوشتن اظهارنامه بایستی کمال دقت را داشته باشیم چون هر مطلبی که قید می‌کنیم،
از آنجایی که در نهایت ذیل آن را امضا خواهیم کرد، تحت شرایطی اقرار محسوب می‌گردد و ممکن است
در دعوی طرف مقابل از آن بر علیه خودمان استفاده کند. از طرف دیگر در برخی از موارد بایستی از ارسال اظهارنامه جلوگیری نماییم
چون در نتیجه این کار طرف دعوا هوشیار می‌گردد و اقدام به انجام عملیاتی میکند که موجب از بین رفتن حقوق ادعایی خواهد شد.
مثلاً اگر بخواهیم اموال بدهکار را از جهت اینکه بدهی خود را پرداخت نمی نماید توقیف کنیم، با ارسال اظهار نامه،
بدهکار از احتمال توقیف اموال خود آگاه می شود و اقدام به فروش، انتقال و مخفی نمودن اموال خود می‌نماید.
گاهی اوقات همراه با اظهار نامه می‌خواهیم سند یا مال یا وجهی را به طرف مقابل تسلیم نماییم
که در این صورت آن سند یا مال یا وجه را به مرجعی که اظهارنامه را برای ابلاغ به آن تسلیم می‌نمایم تحویل می‌دهیم
تا تحت نظر و حفاظت آن مرجع قرار گیرد که در این صورت اگر امکان تحویل آن همراه با اظهار نامه به طرف مقابل باشد،
به ضمیمه اظهار نامه تحویل وی داده می‌شود در غیر این صورت به طرف مقابل ابلاغ می‌گردد
که برای تحویل گرفتن آن به مرجع مزبور مراجعه نماید. اما اگر ضمن قرارداد متعهد شده باشیم که این اقدام
(تحویل دادن موارد مذکور) در محل و ترتیب دیگری صورت پذیرد، می‌بایست بر اساس قرار داد اقدام نماییم.
در تنظیم اظهارنامه نیز اصولی باید مدنظر قرار گیرد که مهم ترین آنها عبارت است از:
تا حد امکان تلاش کنیم الفاظ و عبارات ذکر شده در متن اظهارنامه کوتاه، مختصر، شفاف و بدون ابهام، دقیق و با آگاهی کامل از مفاهیم آنها باشد
تا احیانا به ضرر خودمان مورد استفاده قرار نگیرد.در تنظیم اظهارنامه از درج مطالب خارج از نزاکت
و استعمال الفاظ رکیک و یا عباراتی که می تواند افترا (یعنی نسبت دادن جرمی به دیگری) یا نشر اکاذیب تلقی شود،
پرهیز شود عدم رعایت این نکته ممکن است موجب عدم پذیرش
یا عدم ارسال اظهارنامه ی ما از سوی مرجع ارسال کننده (دفاتر خدمات الکترونیکقضایی) شود.
چنانچه همراه اظهارنامه چیزی ارسال شده باشد،
حتما در متن تنظیمی به آن مورد، محل نگهداری، شماره یا مشخصات ظاهری آن اسناد، قراردادها، چک و … اشاره شود.
همچنین لازم است متن تنظیمی را قبل از مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضائی – با مشورت با افراد آگاه – آماده کنید
تا فرصت کافی برای تنظیم دقیق آن در اختیار داشته باشید.
همانطور که اشاره شد الفاظ و عبارات به کار رفته در متن، اهمیت بسیار زیادی دارد و چنانچه با سرعت و بی دقتی تنظیم شده باشد،
ضمن آن که ممکن است زیان بزرگی را برای ما به همراه داشته باشد و به ضرر ما مورد استفاده قرار گیرد،
می تواند طرف مقابل را هوشیار کند و فرصت های لازم را در پاره ای از موارد از ما بگیرد.
در پایان‌اظهارنامه به طور‌خلاصه تصریح کنیم که در صورت عدم همکاری مخاطب اقدامات قانونی مقتضی”
را در پی خواهد داشت و کلیه خسارات هم از طرف وصول خواهد شد.