تخفیف مجازات و معافیت از آن
در راستای اصل فردی کردن مجازات ،قانون گذار در برخی موارد مرتکب جرم را از مجازات معاف یا مجازات
وی را قابل تخفیف دانسته است.کیفیات معاف کننده یا تخفیف دهنده حسب اینکه معافیت یا تخفیف
مجازات ناظر به جرایم خاصی است یا به طور عام قرار داده شده است به کیفیات معاف کننده یا تخفیف
دهنده قانونی (معاذیر قانونی ) و کیفیات معاف کننده یا تخفیف دهنده قضایی (معاذیر قضایی) تقسیم می شود.
معاذیر قانونی معاف کننده یا تخفیف دهنده :
معاذیر قانونی معاف کننده یا تخفیف دهنده یعنی قانونگذار در جرم یا جرایم خاص دادگاه را موظف کند
به دلایلی (نظیر همکاری مرتکب ،ندامت مرتکب و ….) مرتکب مرتکب را از مجازات معاف بدانــــــد
( معاذیر معاف کننده) یا مجازات مرتکب را تخفیف دهد (معاذیر تخفیف دهنده)مثال معاذیر معاف کننده
ماده 507 ق.م.ا.ت در مورد جرایم علیه امنیت مرتکب که با مامورین همکاری کند را از مجازات معاف
دانستiه است . یا ماده ۱۱۴ قانون مجازات اسلامی چطور به مرتکب در جرایم حدی را موجب هموار
شدن وی از مجازات توانسته است مثال ما زیر تخفیف دهنده تبصره ۲ ماده 719 ق.م.ا.ت هست که
اعمال مقررات تخفیف را در مورد راننده که مصدوم را به مراکز درمانی رسانده یا معمولی را از واقعه
مطلع نکرده است ارجاع می دانسته است همچنین ماده ۴۴۲ قانون آیین دادرسی کیفری در مورد
جرایم تعزیری که دادستان از حکم تجدید نظرخواهی نکرده است و محکوم حق تجدیدنظرخواهی
خود را ثابت کند دادگاه را موظف به تخریب تا یک چهارم مجازات کرده است.
معاذیر قضایی معاف کننده یا تخفیف دهنده :
معاذیر قضایی معاف کننده یا تخفیف دهنده اموری هستند که در صورت وجود آنها دادگاه مخیر است مجازات مرتکب را تخفیف بدهد (مواد ۳۷ و ۳۸)
یا مرتکب از مجازات معاف کند( ماده ۳۹)
بنابراین دادگاه باتوجه به موارد فوق و از جمله تغییرات صورت گرفته در ماده 37 قانون مجازات اسلامی مجازات مرتکبین در جرایم تعزیری می تواند تخفیف دهد . ماده 6 قانون اخیر کاهش حبس های تعزیری بیان می دارد:
ماده۶- ماده (۳۷) قانون مجازات اسلامی مصوب ۱/۲/۱۳۹۲ به‌شرح زیر اصلاح و یک تبصره به آن الحاق می‌شود:
ماده۳۷- در صورت وجود يك يا چند جهت از جهات تخفیف، دادگاه مي‌تواند مجازات تعزيري را به‌نحوي كه به حال متهم مناسب‌تر باشد به‌شرح زیر تقليل دهد يا تبديل كند:
الف- تقليل مجازات حبس به ميزان يك تا سه درجه در مجازات‌های درجه چهار و بالاتر؛
ب- تقلیل مجازات حبس درجه پنج و درجه شش به میزان یک تا دو درجه یا تبدیل این مجازات و مجازات حبس درجه هفت حسب مورد به جزای نقدی متناسب با همان درجه؛
پ- تبديل مصادره کل اموال به جزاي نقدي درجه يك تا چهار؛
ت- تقلیل انفصال دائم به انفصال موقت به ميزان پنج تا پانزده سال؛
ث- تقليل ساير مجازات‌هاي تعزيري به ميزان يك يا دو درجه یا تبدیل آن به مجازات دیگر از همان درجه يا یک درجه پایین‌تر؛
تبصره- چنانچه در اجرای مقررات این ماده یا سایر مقرراتی که به‌موجب آن مجازات تخفیف می¬یابد، حکم به حبس کمتر از نود و يك روز صادر شود، به مجازات جایگزین مربوط تبدیل می¬شود.
موارد تخفیف مطابق ماده 38 قانون مجازات اسلامی :
الف- گذشت شاکی یا مدعی خصوصی
ب- همکاری موثر متهم در شناسایی شرکا یا معاونان، تحصیل ادله یا کشف اموال و اشیاء حاصله از جرم یا به کار رفته برای ارتکاب آن
پ- اوضاع و احوال خاص موثر در ارتکاب جرم، از قبیل رفتار یا گفتار تحریک آمیز بزه دیده یا وجود انگیزه شرافتمندانه در ارتکاب جرم
ت- اعلام متهم قبل از تعقیب یا اقرار موثر وی درحین تحقیق و رسیدگی
ث- ندامت، حسن سابقه و یا وضع خاص متهم از قبیل کهولت یا بیماری
ج- کوشش متهم به منظور تخفیف آثار جرم یا اقدام وی برای جبران زیان ناشی از آن
چ- خفیف بودن زیان وارده به بزه دیده یا نتایج زیانبار جرم
ح- مداخله ضعیف شریک یا معاون در وقوع جرم
تبصره ۱- دادگاه مکلف است جهات تخفیف مجازات را در حکم خود قید کند.
تبصره ۲- هرگاه نظیر جهات مندرج در این ماده در مواد خاصی پیشبینی شده باشد، دادگاه نمی تواند به موجب همان جهات، مجازات را دوباره تخفیف دهد.
بنابراین در صورت احراز موارد مقرر قانونی مطابق ماده 37 و 38 دادگاه می تواند اقدام به تخفیف مجازات مرتکبین در جرایم تعزیری به شرح ذیل نماید.
تقلیل یا تبدیل مجازات)
۱_ در مورد مجازات حبس
الف: در مورد حبس درجه ۱ تا ۴ ( یعنی حبس بیش از ۵ سال به بالا ) ، به میزان یک تا سه درجه( یعنی اجازه تبدیل وجود ندارد)
ب: در مورد حبس های تعزیری درجه ۵ و ۶( یعنی حبس بیش از سه ماه تا ۵ سال)
• تقلیل حبس به میزان یک تا دو درجه یا
• تبدیل مجازات( در ۵ و ۶) به جزای نقدی متناسب با همان درجه
پ: در مورد حبس درجه هفت: تبدیل به جزای نقدی متناسب با همان درجه
2_ تبدیل مصادره کل اموال به جزای نقدی درجه ۱ تا ۴
3_ تقلیل انفصال دائم به انفصال موقت به میزان ۵ تا ۱۵ سال
4_ سایر مجازات های تعزیری تقلیل به میزان یک تا دو درجه یا تبدیل آن به مجازات دیگر از همان درجه یا یک درجه پایین تر
بنابراین در مورد تخفیف مجازات حبس و سایر مجازات‌ها باید قائل به تفکیک بشویم:
در مورد نحوه تخفیف مجازات حبس نیز باید قائل به تفکیک بشویم ،در مورد مجازات حبس تعزیری درجه یک تا چهار فقط امکان تقلیل مجازات از یک تا ۳ درجه وجود دارد و بنابراین در این فرد امکان تبدیل مجازات وجود ندارد در مورد مجازات حبس تعزیری درجه ۵ و ۶ قاضی می‌تواند مجازات را یک تا دو درجه تغییر دهد می‌تواند آن را به جزای نقدی متناسب با همان درجه تبدیل کند بنابراین در این فرض امکان تبدیل به درجه پایین وجود ندارد در مورد حپس تعزیری درجه هفت امکان تبدیل به جزای نقدی متناسب با همان درجه یعنی درجه ۷ وجود دارد البته طبق ماده ۳۹ قانون مجازات اسلامی در صورت وجود شرایط مقرر قاضی غیر از حبس امکان تقلیل یک تا دو درجه یا تبدیل آن به مجازات دیگر ساختمان درجه یک در رده پایین تر وجود دارد.
در مورد تبصره ماده ۳۷ که مقرر داشته است« چنانچه در اجرای مقررات ماده ۳۷ قانون مجازات اسلامی یا سایر مقررات موضوعه با مجازات خفیف می یابد حکم به حبس از ۹۱ روز تا داده شود به مجازات جایگزین مربوط تبدیل می‌شود» این پروژه نیز یکی دیگر از مواد الزامی تعیین مجازات جایگزین حبس است