بخشیدن مهریه برای گرفتن حضانت
مادر موجودی است که شبیه هیچ کس نیست.
برای مادر، هیچ چیز در دنیا با ارزش‌تر از حضور فرزندش در کنار او نیست.
وقتی زندگی مشترک به نقطه پایان می‌رسد و سایه طلاق سنگینی می‌کند، بزرگ‌ترین ترس یک زن، دوری از فرزندش است.
در این لحظات سخت، بسیاری از مادران حاضرند از بزرگ‌ترین حق مالی خود، یعنی مهریه، بگذرند تا در مقابل، ارزشمندترین گنجینه زندگی‌شان، یعنی حضانت فرزند را به دست آورند.
اولین و مهم‌ترین سوالی که باید به آن پاسخ دهیم این است:
آیا بخشیدن مهریه در برابر گرفتن حضانت، قانونی است؟
پاسخ کوتاه و صریح: بله، این کار کاملاً قانونی، ممکن و بسیار رایج است.
قانون به توافق طرفین در مسائل خانوادگی احترام می‌گذارد.
از آنجایی که مهریه یک حق مالی شخصی برای زن است و حضانت نیز (در کنار تکلیف بودن) حقی برای والدین محسوب می‌شود، آن‌ها می‌توانند بر سر این حقوق با یکدیگر توافق کنند.
این توافق کتبی که معمولاً در فرآیند طلاق توافقی صورت می‌گیرد، در دادگاه معتبر است و در حکم طلاق نیز قید می‌شود. پس از این بابت هیچ نگرانی قانونی وجود ندارد.
اما بعضی اوقات داستان کمی پیچیده می‌شود و یک سوال سرنوشت‌ساز مطرح می‌گردد:
اگر مادری که با بخشیدن مهریه‌اش حضانت را گرفته، دوباره ازدواج کند، تکلیف چیست؟
ماده ۱۱۷۰ قانون مدنی می‌گوید: «اگر مادر در مدتی که حضانت طفل با او است مبتلا به جنون شود یا به دیگری شوهر کند حق حضانت با پدر خواهد بود.»
این ماده، منشأ اصلی اختلاف نظرها و نگرانی‌هاست. در عمل، قضات دادگاه‌های خانواده در مواجهه با این موضوع، دو رویکرد کاملاً متفاوت دارند.
دو نگاه، دو سرنوشت: دیدگاه‌های متفاوت قضات
نظریه اول: قانون، بالاتر از هر توافقی است
گروهی از قضات، نگاهی کاملاً قانونی و سخت‌گیرانه به این موضوع دارند. استدلال آن‌ها این است:
- حکم ماده ۱۱۷۰ یک «قانون آمره» است. قانون آمره یعنی قانونی که افراد حق ندارند برخلاف آن با یکدیگر توافق کنند و همه ملزم به پیروی از آن هستند.
- از نظر این گروه، توافق شما با همسر سابقتان، یک قرارداد خصوصی است، اما قانون کشور یک قاعده عمومی و لازم‌الاجرا است. در تضاد بین این دو، قانون برنده می‌شود.
- نتیجه‌گیری این دیدگاه: به محض ازدواج مجدد مادر، حتی اگر مهریه‌اش را برای گرفتن حضانت بخشیده باشد، حق حضانت از او سلب می‌شود. پدر می‌تواند با استناد به ازدواج مادر، از دادگاه بخواهد که در حکم حضانت قبلی تجدیدنظر کرده و فرزند را به او بسپارد. از نظر آن‌ها، مادر با ازدواج مجدد، حق تقدم خود را از دست داده و توافق قبلی در برابر قانون بی‌اعتبار است.
نظریه دوم: توافق محترم است و حق، قابل معامله
در مقابل، گروه دیگری از قضات نگاهی منصفانه‌تر و منطبق بر روح توافق دارند. استدلال این گروه این است:
- حضانت علاوه بر اینکه یک تکلیف برای والدین است، یک «حق» نیز برای آن‌ها محسوب می‌شود و حقوق قابل واگذاری و اسقاط هستند.
- وقتی پدر در ازای یک منفعت مالی (بخشیده شدن مهریه)، حق حضانت خود را به مادر واگذار کرده، در واقع یک معامله حقوقی انجام داده است. او با اراده کامل، حق خود را در ازای یک امتیاز، ساقط کرده است.
- نتیجه‌گیری این دیدگاه: توافقی که بر اساس آن مادر از حق مالی خود گذشته تا حق حضانت را به دست آورد، یک قرارداد محکم و لازم‌الاجرا است.
- ازدواج مجدد مادر نباید بتواند این توافق دوطرفه را به صورت یک‌جانبه بر هم بزند.
- در غیر این صورت، این بی‌عدالتی بزرگی در حق مادری است که بزرگ‌ترین پشتوانه مالی خود را فدای فرزندش کرده است.
بالاخره کدام نظر درست است؟ راهکار چیست؟
حقیقت این است که هر دو نظریه در دادگاه‌ها طرفدار دارد و نمی‌توان با قطعیت گفت که پرونده شما به دست کدام قاضی با کدام دیدگاه خواهد افتاد. این موضوع، یکی از پیچیده‌ترین و حساس‌ترین بخش‌های حقوق خانواده است.
توصیه کلیدی
اگر در چنین شرایطی هستید یا قصد انجام چنین توافقی را دارید، قدرت در جزئیات توافق‌نامه شما نهفته است. هرگز به یک توافق شفاهی یا یک متن ساده اکتفا نکنید.
حتماً از یک وکیل متخصص خانواده کمک بگیرید تا توافق‌نامه‌ای تنظیم کند که در آن به صراحت قید شود: «حق حضانت مادر حتی در صورت ازدواج مجدد نیز ساقط نخواهد شد و این توافق به عنوان شرط ضمن عقد لازم، پابرجا خواهد بود.»
اگرچه چنین شرطی نیز تضمین صددرصدی ایجاد نمی‌کند، اما شانس شما را در متقاعد کردن قاضی برای احترام به توافق اولیه‌تان به شدت افزایش می‌دهد.
این تصمیم، آینده شما و فرزندتان را رقم می‌زند؛ آن را هوشمندانه و با مشورت یک متخصص اتخاذ کنید
هرچه باید در مورد ممنوع الخروجی مهریه بدانید
پاسخ به ۳ باور غلط و بسیار مهم
قبل از امضای هر برگه‌ای، باید این تصورات اشتباه را از ذهن خود پاک کنید
باور غلط شماره ۱: “اگر حضانت را بگیرم، پدر دیگر هیچ خرجی برای بچه نمی‌دهد.”
این تصور کاملاً اشتباه است. لطفاً این دو موضوع را برای همیشه از هم جدا کنید:
- مهریه: حق مالی شما به عنوان همسر است.
- نفقه: حق قانونی فرزند شما برای تمام مخارج زندگی (خوراک، لباس، مدرسه، دکتر و…) است.
شما حق شخصی خودتان (مهریه) را می‌بخشید، اما نمی‌توانید حق فرزندتان (نفقه) را ببخشید. پدر تحت هر شرایطی موظف است خرجی فرزندش را ماهانه پرداخت کند، حتی اگر شما حضانت کامل را داشته باشید.
باور غلط شماره ۲: “اگر بعداً حضانت از من گرفته شود، می‌توانم مهریه‌ام را پس بگیرم.”
متأسفانه پاسخ خیر است. بخشیدن مهریه یک تصمیم قطعی و معمولاً غیرقابل بازگشت است. اما حضانت یک موضوع دائمی نیست. دادگاه همیشه چیزی به نام “مصلحت کودک” را در نظر می‌گیرد.
اگر در آینده شرایطی پیش بیاید (مثل همان ازدواج مجدد یا هر مشکل دیگری) و دادگاه تشخیص دهد ماندن فرزند با شما به صلاح کودک نیست، می‌تواند حضانت را از شما بگیرد.
در این حالت تلخ، شما نه مهریه را خواهید داشت و نه حضانت را. این بزرگ‌ترین ریسکی است که باید از آن آگاه باشید.
باور غلط شماره ۳: “گرفتن حضانت یعنی من برای همه کارهای بچه تصمیم می‌گیرم.”
این هم یک باور اشتباه است. باید تفاوت “حضانت” با “ولایت” را بدانید:
- حضانت : یعنی نگهداری، مراقبت و رسیدگی به کارهای روزمره فرزند. اینکه کجا زندگی کند، چه بخورد، به کدام مدرسه برود و…
- ولایت: یعنی اجازه و امضای قانونی برای کارهای بزرگ و مهم. این حق همیشه با پدر (یا جد پدری) است.
یعنی حتی اگر حضانت دائم با شما باشد، برای کارهای مهمی مثل:
- گرفتن پاسپورت و اجازه خروج از کشور
- انجام عمل جراحی بزرگ
- فروش مال و اموال فرزند
همچنان به اجازه و امضای پدر نیاز دارید.
نقشه راه: چطور یک توافق محکم و بی‌خطر بنویسیم؟
حالا که با تمام خطرات و نکات آشنا شدید، برای اینکه این توافق به نفع شما تمام شود، این مراحل را قدم به قدم انجام دهید:
- هیچ‌وقت به قول شفاهی اعتماد نکنید: همه چیز باید کلمه به کلمه روی کاغذ بیاید. ( این توافق باید در دفاتر اسناد رسمی مکتوب شود)
- توافق‌نامه دقیق بنویسید: در توافق‌نامه حتماً این موارد را شفاف بنویسید:
- دقیقاً چقدر از مهریه را در ازای حضانت می‌بخشید.
- حضانت فرزند (با ذکر نام) تا چه سنی با شماست (مثلاً تا ۱۸ سالگی یا به صورت دائم).
- شرایط ملاقات پدر با فرزند (مثلاً آخر هفته‌ها، تعطیلات و…).
- مبلغ نفقه فرزند و نحوه پرداخت آن توسط پدر.
- “شاه‌کلید” را در توافق‌نامه بگنجانید: این مهم‌ترین بخش است. از وکیل خود بخواهید حتماً این جمله جادویی را در توافق‌نامه اضافه کند:
«حق حضانت مادر حتی در صورت ازدواج مجدد نیز از او ساقط نخواهد شد و پدر حق هرگونه اعتراض در این مورد را از خود سلب و ساقط نمود.»
این جمله شانس شما را برای حفظ حضانت در آینده به شدت بالا می‌برد. - از یک وکیل متخصص کمک بگیرید: این تصمیم، آینده شما و فرزندتان را می‌سازد. هزینه کردن برای مشاوره با یک وکیل خوب، یک سرمایه‌گذاری برای آرامش آینده شماست.
صفر تا صد مطالبه مهریه را اینجا مطالعه کنید و رایگان مشاوره بگیرید
سوالات متداول
۱. آیا می‌توانم مهریه‌ام را در ازای حضانت فرزندم ببخشم؟
بله، این کار کاملاً قانونی و ممکن است و توصیه می کنیم حتما در دفتر اسناد رسمی صورت بگیرد.
۲. اگر بعد از این توافق دوباره ازدواج کنم، حتماً حضانت را از دست می‌دهم؟
قطعی نیست و به نظر قاضی بستگی دارد. اما اگر در توافق‌نامه شرط کرده باشید که با ازدواج حضانت از شما گرفته نشود، شانس بسیار بیشتری برای حفظ آن دارید.
۳. با بخشیدن مهریه، دیگر پدر خرجی بچه را نمی‌دهد؟
اصلاً این‌طور نیست. نفقه (خرج و مخارج) فرزند یک وظیفه قانونی و جداگانه است که همیشه بر عهده پدر است.
۴. اگر حضانت را گرفتم ولی بعداً دادگاه آن را از من گرفت، مهریه‌ام را پس می‌دهند؟
معمولاً خیر. بخشش مهریه قطعی است، اما حضانت می‌تواند بر اساس مصلحت فرزند تغییر کند.
