وصیت
نحوه تنظیم انواع وصیت نامه، موضوع بحث امروز ما است.
من وصیت به وفا میکنمت گرچه امروز وفا در عدم است.
تمامی انسان ها در طول حیات خود حق دارند که در اموال و دارائی های خود هر گونه تصرفی که دلشان می خواهد انجام بدهند و به دلخواه خود در رابطه با آنها تصمیم بگیرند
حتی در فرهنگ ایرانی ضرب المثل هایی در این خصوص داریم:
“مالم است و اختیارش را دارم”
“مالم است و میخواهم آتشش بزنم”
اما پس از فوت، فرد دیگر اختیار تصرف در اموال و دارایی های خود را ندارد و از او سلب می شود.
برای اینکه فرد بتواند امور مالی و غیر مالی خود را حتی پس از مرگ هم سر و سامان دهد و به اهداف و خواسته هایی که قبل از فوت داشته، دست پیدا کند، عملی انجام می شود که در اسلام و به تبعیت از آن در حقوق ما به عنوان «وصیت» شناخته می شود.
آشنایی با وصیت، ارکان و انواع آن، شرایط وصیت کردن و همچنین شرایط صحت وصیت از موضوعات بسیار مهم و حائز اهمیت در زندگی هر شخصی هستند
که تمامی افراد باید نسبت به آن اطلاعاتی داشته باشند.
ما در این مقاله قصد داریم، درباره وصیت، ارکان، انواع و شرایط آن صحبت کنیم لطفا تا انتها با ما همراه باشید.
وصیت:
از مهمترین موضوعات حقوقی که در دین اسلام نیز بسیار بر آن تاکید می شود عمل وصیت کردن است.
حتی گفته می شود که سزاوار نیست مسلمان بخوابد مگر اینکه وصیت نامه اش زیر سر او باشد.
حائز اهمیت بودن آن از این نظر است که بازماندگان متوفی در اموری همچون تقسیم ارث و بدهی
و تعهدات قبل از مرگ متوفی دچار مشکل نشوند و همچنین امور متوفی و پرداخت دیون وی سامان دهی و انجام شود.
علاوه بر این موارد آخرین خواسته ها و آرزوهای متوفی در قالب وصیت بیان می شود و با عمل به آنها روح متوفی در آرامش قرار می گیرد.
امروز ما شاهدیم که بخش زیادی از دعاوی و اختلافات در دادگاه به امور صحت وصیت و مسائل مربوط به ارث بازمانده متوفی است.
بخوانید در رابطه با:
معنای وصیت
وصیت کردن، یک عمل حقوقی است و در اصطلاح حقوقی عبارت است از اینکه یک فرد، قبل از فوت، در خصوص امور مالی و غیر مالی خود، تعیین تکلیف نماید.
وصیت می تواند به صورت شفاهی یا کتبی و حتی به موجب تنظیم وصیت نامه صورت گیرد.
به عبارت دیگر، افراد می توانند، قبل از فوت خود با تنظیم یک وصیت نامه و تعیین تکلیف در خصوص دارایی ها، اموال، بدهی ها، تعهدات و سایر موارد، از بروز اختلافات بعد از فوت خود، جلوگیری نمایند.
ارکان وصیت:
وصیت چهار رکن دارد. ارکان آن عبارتند از:
موصی : به شخصی که وصیت انجام می دهد موصی می گویند
موصی به: مال مورد وصیت یا امر و کار مورد وصیت را موصی به می گویند.
مثلا شخص وصیت می کند که بعد از فوتش خانه اش به دخترش به ارث برسد یا وصیت می کند که اموالش خرج بچه های بی سر پرست شود
یا وصیت می کند که شخصی امانت دار و درستکار وصی فرزند کم سن و سالش شود تا او به سن 18 سالگی برسد
موصی له: موصی له هر شخصی است که به نفع او وصیتی صورت می گیرد.
وصی: عبارت از شخصی که به موجب وصیت نامه، موظف به انجام کار یا عملی می گردد. وصی، یکی از ارکان وصیت عهدی می باشد.
انواع وصیت:
مطابق قانون مدنی، انواع وصیت را می توان به دو نوع وصیت عهدی و وصیت تملیکی تقسیم بندی کرد.
وصیت تملیکی:
این نوع وصیت به این معناست که شخص، بخشی از اموال خود یا تمام یا منفعتی از مال خود را، برای بعد از فوت، به طور رایگان و مجانی، به دیگری تملیک نماید.
مثلا شخص وصیت کند شش دانگ از خانه برای فلان فرزندم
یا منافع 20 سال آینده خانه ی مسکونی ام برای همسایه ام.
براساس قانون مدنی در وصیت تملیکی قبول و رضایت موصی له (کسی که به نفع او وصیت شده) لازم است.
و موصی له حق دارد که وصیت را رد کند و مال مجانی را قبول نکند.
لزوم قبول
اگر شخصی وصیت کند که مغازه خود را به بزرگترین فرزند خود می دهد، فرزند بزرگتر باید وصیت را قبول کند تا بتواند مالک مغازه شود.
البته شخص می تواند وصیت را عملاً قبول کند مثلا شخص انگشتر مورد وصیت را در دست می کند
و دیگر نیازی به ذکر الفاظ نیست.
قبول بعد از فوت
قبول موصی له باید پس از فوت وصیت کننده باشد. زیرا در صورت قبول قبل از فوت شخص این امکان وجود دارد که موصی از وصیت خود بازگردد و در آن تجدیدنظر کند.
به این نکته توجه داشته باشید در صورتی که موصی له قبل از فوت وصیت را رد کرده باشد پس از فوت می تواند آن را قبول کند
اما اگر موصی له پس از فوت وصیت را رد کند دیگر نمی تواند از پاسخ خود بازگردد و آن را قبول کند یا اگر وصیت را پذیرفت دیگر نمی تواند رد کند.
وصیت برای امور خیر
اگر وصیت برای امور عام‌المنفعه مانند وصیت به نفع خیریه ها و فقرا و نیازمندان باشد قبول وصیت از طرف آنها ضروری نخواهد بود.
تا زمانی که موصی له در مورد وصیت دچار شک و تردید باشد و آن را قبول نکرده باشد ورثه نمی‌توانند در اموال تصرف کنند.
اما در صورتی که تصمیم موصی له تا طولانی مدت به طول انجامید و موجب ضرر و زیان به اموال ورثه شد ، قاضی می تواند موصی له را مجبور کند که هرچه سریع تر تصمیم خود را مبنی بر رد یا قبول وصیت اعلام کند.
وصیت عهدی:
عبارت است از اینکه شخص، دیگری را برای انجام کار یا تصرفاتی برای بعد از فوت خود مامور کند.
مثلا شخص در وصیت خود دیگری را مسئول پرداخت بدهی های خود کند و یا شخصی را برای رسیدگی به امور فرزندان صغیر خود مامور کند و مسئولیت انجام این امور را به آنها بسپارد.
وصی شخصی است که به موجب وصیت به عنوان ولی بر صغیر یا بر کارهای دیگر انتخاب می شود.
تا چه مقدار از اموال را می توان وصیت کرد؟
وصیت کننده نمی تواند تمامی اموال خود را به نفع دیگری وصیت کند یا اینکه به بعضی از وراث خود بیشتر
و به برخی دیگر کمتر ببخشد یا برخی از وراث خود را از ارث محروم کند.
براساس قانون مدنی ایران شخص تنها و فقط می تواند برای یک سوم از کل اموال خود وصیت کند و مابقی
یعنی مازاد بر یک سوم آن در صورتی صحیح است که سایر ورثه رضایت داشته باشند.
همانطور که می دانید برای اینکه وصیت به نحو صحیح انجام شود و آثار حقوقی خاصی بر آن بار شود
می بایست شرایطی را دارا باشد که ما در ادامه به تفکیک به بررسی این شرایط می پردازیم.
شرایط موصی:
موصی یا کسی که وصیت می کند باید دارای اهلیت باشد به عبارت ساده تر یعنی باید مجاز به تصرف در اموال خود باشد و به سن قانونی رسیده باشد.
از طرفی وصیت کننده می تواند از وصیت خود برگردد و یا پس از اینکه وصیتی کرد بعد از آن وصیت دیگری نماید،
که در این صورت وصیت دوم مورد پذیرش است و وصیت دوم اجرا می‌شود.
در صورتی که فرد دست به خودکشی بزند و یا مرتکب عملی شود که باعث جراحت و و آسیب به خود شود و بر اثر این آسیب فوت کند،
وصیت شخص باطل است و هیچ اثر حقوقی نخواهد داشت. زیرا وصیت در شرایطی صورت می گیرد که در کمال عقل و صحت و سلامت شخص تردید وجود دارد.
شرایط موصی له:
موصی له کسی است که به نفع او و برای او وصیت صورت می گیرد.
به همین دلیل باید موجود باشد تا بتواند مالک منافع مال و یا خود مال و مورد وصیت شود. به همین خاطر نمی توان به نفع شخصی که فوت کرده است یا هنوز به دنیا نیامده است وصیتی کرد
مثلاً وصیت برای نوه ای که در آینده به دنیا خواهد آمد صحیح نیست.
با همین استدلال و براساس بیان صریح قانون مدنی در صورتی میتوان برای جنین وصیت کرد که زنده متولد شود در غیر این صورت وصیت برای جنین باطل خواهد بود.
درصورتی که شخصی عمدا و به این دلیل که وصیت به جنین نرسد جنینی را سقط کند،
در این صورت اموال به وراث جنین که همان پدر و مادر و یا سایر افراد خانواده او هستند می رسد.
شرایط وصی:
وصیت کننده می تواند یک یا چند وصی را برای انجام وصیت خود تعیین و مامور کند.
و در صورت تعدد وصی آنها باید مجتمعا و با هم به وصیت عمل کنند. یعنی تصمیمات راج به وصیت به اشتراک گذاشته شود، با هم تصمیم بگیرند و با هم و با موافقت یکدیگر انجام دهند، در این حالت عمل یکی از آن ها بدون موافقت دیگران صحیح نیست .
در صورتی هم که چند وصی تعیین شده اند ولی وصیت کننده قید کرده است که هرکدام مستقلاً تصمیم بگیرند و عمل کنند،
در این مورد هر کدام از آن ها باید به تنهایی و مستقل از سایرین مورد وصیت را انجام دهد.
شرایط موصی به:
موصی به همان مالی است که مورد وصیت قرار گرفته است.
این مال باید مالیت و منفعت عقلایی داشته باشد. یعنی چیزی باشد که قابل ارزش گذاری باشد و در نزد عرف نیز برای آن منفعتی متصور شده باشد. مثلا یک مشت خاک منفعت عقلایی ندارد.
همچنین وصیت به اموالی که میان مسلمانان مالیت ندارد باطل است مثل وصیت بر مشروبات الکلی.
از دیگر شرایط موصی به این است که مال مورد وصیت باید حتماً ملک وصیت کننده باشد
و شخص نمی تواند اموال دیگری را برای خود وصیت کند. همچنین وصیت باید تا یک سوم اموال انجام شود و بیشتر بر آن به شرط قبول و اعلام رضایت وراث است.
وصیت در شرایط غیر عادی
در موارد غیر عادی مثل جنگ و خطر مرگ فوری و مواردی این چنینی ممکن است رعایت تشریفات وصیت نامه ممکن نباشد و لازم باشد که فرد وصیتی را نیز انجام دهد .
مطابق ماده ۲۷۳ قانون امور حسبی چهار نوع وصیت نامه برای این موارد پیش بینی شده است.
- وصیت نامه نظامی
- وصیت نامه در موارد خطر فوری
- وصیت به هنگام شروع امراض سرایت کننده
- وصیت هنگام مسافرت در دریا
بنابراین در این موارد نیاز به رعایت تشریفات وصیت نامه ها که در ادامه به آن خواهیم پرداخت ، نیست و هر گاه وضع فوق‌العاده پایان پذیرد اعتبار وصیت نامه فوق العاده ظرف یک ماه از تاریخ رفع حالت اضطرار از بین می رود.
به همین دلیل وصیت کننده پس از اتمام حالت غیرعادی باید ظرف یک ماه نسبت به تنظیم وصیت نامه به یکی از راه های اقدام نماید.
انواع وصیت نامه و نحوه تنظیم آن
وصیت و نحوه تنظیم آن از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. چرا که ممکن است اشخاص بخواهند برای بعد از خودشان و اداره اموال و دارایی ها بعد از فوت خود تعیین تکلیف نمایند و اداره آنها را به شخصی بسپارند.
به همین خاطر آشنایی با نحوه تنظیم آن بسیار مهم است. زیرا مانع بروز اختلافات زیادی در بین افراد می‌شود و از طرح پرونده در دادگاه ها خودداری می‌کند.
وصیت نامه چیست
عمل حقوقی است که به موجب آن شخص به طور مستقیم در اموال، امور و حقوق خود برای بعد از فوتش تعیین تکلیف می‌کند.وصیت نامه نیز سندی است که توسط فرد جهت سامان دهی اموال و دارایی ها و یا انجام اموری برای بعد از فوتش تنظیم می شود.
انواع وصیت نامه
بحث انواع وصیت نامه را ادامه می دهیم.
وصیت نامه خود نوشت
وصیت نامه خود نوشت همان وصیتی است که توسط خود شخص
نوشته می‌شود و دارای تاریخ روز، ماه، سال، به خط خود شخص موصی است و به امضاء شخص وصیت کننده رسیده است.
وصیت نامه خود نوشت دارای فوائدی است از جمله اینکه به وصیت کننده این امکان را می‌دهد که به طور پنهانی وصیت نامه اش را بنویسد و هزینه ای هم در این خصوص لازم نیست بپردازد.
اما خطری که این نوع از وصیت نامه دارد این است که ممکن است از بین برود و در معرض تحریف و یا جعل قرار بگیرد.
به همین خاطر اشخاص اگر اقدام به تنظیم وصیت نامه خود نوشته کرده اند باید آن را در محلی نگهداری کنند تا از نابودی، تحریف و یا جعل محفوظ بماند.
شرایط تنظیم:
- وصیت نامه خود نوشت باید تماماً به خط کسی باشد که وصیت می کند.
بنابراین اگر کسی سواد خواندن و نوشتن ندارد نمی‌تواند این وصیت نامه را تنظیم کند.
همچنین در این نوع از وصیت نامه امکان وکالت دادن به دیگری به منظور نوشتن وصیت نامه خود نوشت نیز وجود ندارد
یعنی نمی توان وصیت نامه تنظیم شده توسط وکیل را وصیت نامه خودنوشت نامید.
- داشتن تاریخ، روز ،ماه ،سال به خط موصی(وصیت کننده)
- وصیت کننده حتما باید وصیت نامه را امضا کند .
توجه داشته باشید که اثر انگشت و مهر جایگزین امضا نخواهد شد.
و این امضا معمولاً در پایان وصیت انجام می‌شود .
حتی امضا می‌تواند در پاکت وصیت نامه نیز درج شود. به شرطی که احراز شود پاک جزو وصیت نامه است .
اگر بعد از امضاء وصیت نامه تغییراتی در آن داده شود در واقع به منزله یک وصیت نامه جدید است که باید مجدد امضا شود و تاریخ در آن قید شود. وگرنه اعتبار وصیت نامه خودنوشت را نخواهد داشت.
اعتبار وصیت نامه خود نوشت
نحوه تنظیم انواع وصیت نامه را با بحث اعتبار وصیت نامه خودنوشت ادامه می دهیم.
وصیت نامه خود نوشت یک سند عادی محسوب می شود بنابراین وارثین و سایر اشخاص ذی نفع می‌توانند در اصالت آن اظهار تردید کنند.
یعنی وراث می توانند اظهار کنند که خط و امضا منسوب به موصی (وصیت کننده) نیست و در آن تردید کنند.
در این مورد، موصی له (شخصی که به نفع او وصیت شده است) باید ارتباط و انتساب وصیت نامه به موصی را اثبات کند.
اگر به تاریخ وصیت و صحت آن اعتراض شود در این صورت کسی که ادعا دارد
تاریخ وصیت نامه نادرست است یا تحریف شده است باید این موضوع را در دادگاه ثابت کند.
کسی که وصیت نامه خود نوشت به آن سپرده می شود
باید بلافاصله بعد از اطلاع از تاریخ فوت موصی وصیت نامه را به دادگاه محل وقوع ترکه ارائه کند.
وصیت نامه رسمی
وصیت نامه رسمی وصیت نامه ای است که در دفتر اسناد رسمی تنظیم می‌شود و تابع تشریفات و مقررات اسناد رسمی است.
اعتبار و رسمیت این نوع وصیت نامه از دیگر وصیت نامه ها یعنی وصیت نامه سری و خود نوشت بیشتر است.
شرایط تنظیم وصیت نامه رسمی
از آنجا که وصیت نامه رسمی همانند سایر اسناد رسمی تنظیم می‌شود
پس اعتبار آن هم تابع همان شرایطی است که برای اسناد تنظیم شده در دفتر اسناد رسمی مقرر می گردد.
اعتبار وصیت نامه رسمی
وصیت نامه رسمی به لحاظ اعتبار مانند سایر اسنادی است که در دفتر اسناد رسمی تنظیم می‌شوند.
بنابراین موضوع آن چه منقول باشد چه غیر منقول بدون نیاز به حکم دادگاه قابل اجرا خواهد بود.
از طرفی تمام محتویات و امضاهای مندرج در آن رسمی و معتبر است و نمی‌توان نسبت به محتویات و امضا های آن اظهار تردید کرد
و فقط می‌تواند نسبت به آن ادعای جعل را مطرح کرد.
وصیت نامه سری
نحوه تنظیم انواع وصیت نامه را با وصیت نامه سری ادامه می دهیم.
وصیت نامه سری ترکیبی از وصیت نامه خود نوشت و رسمی است بدین معنا که توسط موصی(وصیت کننده) امضا می شود و سپس در اداره ثبت محل اقامت وی
یا محل دیگری که در آئین نامه وزارت دادگستری مشخص شده به امانت گذاشته می شود.
این وصیت از آن جهت به وصیت نامه رسمی و خود نوشت شباهت دارد که با وجودی که توسط مأمورین رسمی تنظیم می شود
اما باید به طریقی که در قانون ثبت مقرر شده در اداره ثبت به امانت گذاشته شود.
حتما بخوانید:
مشاهده ابلاغیه الکترونیکی سامانه ثنا با مشاوره کاملاً رایگان
شرایط تنظیم وصیت نامه سری
- وصیت نامه سری تنها باید به امضا موصی برسد.
لازم نیست که این نوع وصیت نامه به خط خود موصی باشد و یا تاریخ داشته باشد.
استثنائاً در صورتی که وصیت کننده دارای قدرت تکلم نباشد و نتواند حرف بزند باید تمام متن وصیت نامه را به خود بنویسد و امضا کند
و در حضور مسئول ثبت دفتر اسناد رسمی روی نوشته خود قید کند که این برگ وصیت نامه اوست و مسئول دفتر ثبت نیز باید روی پاکت وصیت نامه قید کند
که عبارت مذکور را وصیت کننده (موصی) در حضور او نوشته است.
امکان تنظیم وصیت نامه توسط بی سوادان امکان‌پذیر نیست.
مهم ترین رکن وصیت نامه سری امضای موصی است و مهر و اثر انگشت به هیچ وجه نمی‌تواند جانشین امضا شود.
وصیت نامه سری باید مهر و موم گردد و در لفافی پیچیده شود.
موصی باید وصیت نامه را به اداره ثبت محل خود ارائه دهد و در حضور مسئول دفتر تاریخ تسلیم امانت را تماماً با حروف قید کند این کار او در واقع اقرار به صحت وصیت می باشد.
مسئول دفتر ثبت موظف است که تاریخ تقدیم سند را تایید و نمره ترتیب امانت را معین کند و پاکت یا لفاف را مهر کند و در دفتر مخصوص، نام امانت گذار و تاریخ امانت و اسامی گواهان را قید کند و به موصی رسید بدهد.
تنظیم وصیت سری در عمل
وصیت نامه سری در عمل کمتر دیده می‌شود زیرا دارای تشریفات سختی است
و عدم رعایت این تشریفات نیز باعث بی اعتباری وصیت می شود.
و از طرف دیگر کسی که می‌خواهد سند رسمی مصون از دسترسی باشد وصیت نامه رسمی را انتخاب می‌کند و کسانی که می‌خواهند وصیتشان مخفی بماند وصیت نامه خود نوشت را انتخاب می‌کنند.
هر سندی که خارج از این سه شکل باشد به عنوان وصیت نامه قابل پذیرش نیست.
اگر ورثه به وجود وصیت نامه اعتراف کنند دادگاه آن را رد نمی‌کند. وصیت نامه باید کتبی باشد تا بتوان در دادگاه مورد استناد قرار بگیرد.
وصیت شفاهی مورد قبول نیست زیرا با شهادت نمی توان وصیت را اثبات کرد.