نامزدی و آثار آن در قانون
تعریف نامزدی : در صورتی که مردی از زنی که خالی از موانع نکاح باشد، خواستگاری نماید که بعدا با او ازدواج کند و زن نیز با او موافقت نماید نامزدی گویند. البته در عرف حال حاضر زنی که ازدواج کرده و لیکن تشریفات عروسی و مراسم آن جهت رهسپار شدن به خانه شوهر انجام نشده است ؛ و فعلا در خانه پدری سکونت دارد را نامزد تلقی می کنند . که این تلقی اشتباه است. چرا که نامزدی مقدمه ای جهت نیل دو طرف برای انعقاد عقد ازدواج است.
به عبارت دیگر نامزدی وعده ازدواج است که برای طرفین تعهد اخلاقی ایجاد می کند . صرف پیشنهاد زناشویی از طرف مرد و موافقت زن با این امر ایجاد تعهد به انعقاد زوجیت نمی کند. همچنانی که موجب پیدایش علقه زوجیت نمی گردد. ماده 1035 قانون مدنی صریحا در این باره اشعار دارد: « وعده ازدواج ایجاد علقه زوجیت نمی کند اگرچه تمام یا قسمتی از مهریه که بین طرفین برای موقع ازدواج مقرر گردیده پرداخته شده باشد . بنابراین هر یک از زن و مرد مادام که عقد نکاح جاری نشده ؛ می تواند از وصلت امتناع کند و طرف دیگر نمی تواند به هیچ وجه او را مجبور به ازدواج کرده و یا از جهت صرف امتناع از وصلت خسارتی بنماید».
برهم زدن نامزدی و نحوه مطالبه خسارت
مطابق ماده فوق الذکر هر یک از نامزدها حق امتناع از وصلت را دارند. صرف امتناع یکی از نامزدها از وصلت ،موجب ورود خسارت به طرف دیگر نخواهد شد . حتی اگر این امتناع از طرف مرد باشد. بدین جهت در ذیل ماده 1035 ق. م مطالبه خسارت در اثر صرف امتناع منع شده است. ولی اگر این امتناع ، مستوجب ورود خسارت به طرف دیگر باشد مانند :«هزینه هایی که یکی از نامزدها مقدمتاٌ برای ازدواج صرف نموده است ؛از قبیل اجاره نمودن خانه ، تهیه وسایل زندگی ، خرید جهیزیه و … »تحت شرایطی قابل مطالبه خواهد بود که ذیلاٌ در دو بند الف و ب توضیح می دهیم.
الف- امتناع از وصلت علت موجهی دارد:
در صورتی که وضعیت نامزد دیگر موجب برهم زدن وصلت باشد (مانند آنکه محقق گردد که نامزد دیگر با شخص اجنبی رابطه جنسی داشته یا محکومیت کیفری دارد و یا وضعیت اجتماعی که به اتکا آن خواستگاری شده بر خلاف در آید) در صورت احراز موارد ذکر شده کسی که وصلت را برهم زده مسئول پرداخت خسارت طرف خود نمی باشد زیرا او سبب توجه خسارت شناخته نمی شود بلکه با توجه به «قاعده اقدام» طرف مقابل با پنهان داشتن وضعیت اخلاقی یا مالی خود به ضرر خود عمل کرده و مسبب ورود خسارت خود او می باشد.
ب- امتناع از وصلت علت موجهی ندارد:
در صورتی که امتناع کننده از وصلت عصبانی و بد خلق و یا دارای سوء ظن است و در اثر این حالت وصلت با نامزد خود را برهم زده است،بدون علت موجه می باشد و کسی که نامزدی را برهم می زند باید خسارت نامزد دیگر را که در اثر وعدۀ ازدواج متحمل شده است بدهد زیرا او سبب توجه خسارت به طرف خود شده است.
استرداد هدایای دوران نامزدی
مطابق ماده 1037 قانون مدنی:« هریک از نامزدها می تواند در صورت به هم خوردن وصلت منظور ،هدایایی را که به طرف دیگر یا ابوین او برای وصلت منظور داده است مطالبه کند.اگر عین هدایا موجود نباشد مستحق قیمت هدایایی خواهد بود که عادتا نگاه داشته می شود مگر اینکه آن هدایا بدون تقصیر طرف دیگر تلف شده باشد.» نکته حائز اهمیت اینکه در صورت به هم خوردن وصلت منظور چه در اثر «علت موجه چه بدون علت موجه» هدایای دوران نامزدی قابل مطالبه خواهد بود در حالی که در بحث راجع به خسارت گفتیم خسارت ناشی از به خوردن وصلت منظور به خاطر امتناع نامزد ، در صورتی قابل مطالبه خواهد بود که این امتناع «غیر موجه» باشد .
مطلب پیشنهادی: مختصر تفاوت ازدواج موقت و دائم
آنچه یکی از نامزدها به دیگری به منظور ازدواج می دهد که عموماً مرد است و چیزهایی را به زن هدیه می دهد بنابراین در صورتی که وصلت چه در اثر علت موجه یا بدون علت موجه بهم بخورد باید هدایای داده شده به صاحبش مسترد شود چرا که هدیه آن اشیاء به منظور ازدواج بوده و آن نیز محقق نشده است و لذا علتی باقی نمی ماند بنابراین در صورتی که آن هدایا عین باشد عین آن برگردانده می شود اما در صورتی که عین آن موجود نباشد که خود به دو نوع است :
الف اشیا یا هدایای مصرف شدنی :
اشیایی که عادتاً مصرف می شود مانند خوراکیها،لباس ،جوراب و دستمال و از این قبیل که معمولا قیمت زیادی ندارند و به جهت جلب محبت طرف مقابل داده می شود و پس از برهم زدن وصلت، کسی که این قبیل هدایا را داده نمی تواند عوض آن را از طرف خود مطالبه کند زیرا چنانکه از طبیعت این گونه اشیاء معلوم است دهنده آن را به طرف خود اباحه نموده و اجازه تلف آن را داده است.
ب-اشیا یا هدایایی که عادتاً باقی می مانند:
مانند : حلقۀ نامزدی ،ساعت،دستبند،شال،گردنبند ،انگشتر و …این گونه اشیا در مقابل وصلت زناشویی یه زن تملیک می شود و در صورتی که وصلت به هم بخورد باقی ماندن آن اموال در ملکیت زن، دارا شدن غیرعادلانه و بدون علت قانونی محسوب می شود. لذا باید عین آنچه موجود است به صاحبش مسترد گردد و نسبت بدل آنچه تلف شده و موجود نیست (از مثل یا قیمت) طرف مقابل مسئول می باشد مگر آنکه ثابت نماید تلف اشیا هدیه داده شده به او بدون تقصیر او رخ داده است که در این صورت هدیه دهنده باید جهت مطالبه مثل یا قیمت هدایایی مزبور باید تقصیر هدیه گیرنده را ثابت نماید چرا که اصل بر عدم تقصیر گیرنده است .
انحلال نامزدی در اثر فوت یکی از نامزدها:
در صورتی که وصلت در اثر فوت یکی از نامزدها بهم بخورد عین هدایایی که موجود است مسترد می گردد. اما قیمت هدایایی که یکی از نامزدها به دیگری داده و نزد او موجود نیست مطالبه نخواهد شد اگر چه در اثر تقصیر او تلف شده باشد.
مطلب پیشنهادی : اثر تمکین و عدم تمکین زن در نفقه