اصل شخصی بودن مجازات ها یکی از اصول اساسی حقوق کیفری نوین است.

امروزه بر خلاف دوران های گذشته ، مجازات به بستگان و نزدیکان مجرم تسری نمی یابد 

بلکه تنها خود اوست که مجازات می شود و در صورت فوت او دعوای عمومی نیز که هدف که هدف از ان اعمال مجازات یا اقدام تامینی و تربیتی نسبت به مرتکب است ، ساقط می شود.

در خصوص فوت متهم یا محکوم علیه و ارتباط آن با قرار موقوفی تعقیب ، ابهاماتی مطرح است که در این نوشتار مورد بررسی قرار می گیرد.

آیا زمان فوت متهم ، در صدور قرار موقوفی تعقیب تاثیر دارد؟

در خصوص زمان فوت متهم ، پنج حالت قابل تصور می باشد.

1.فوت متهم مقدم بر تعقیب امر کیفری باشد.

مثل این که جرم به مرجع قضایی گزارش نشده است یا ین که گزارش شده اما تعقیب شروع نشده است.

در این حالت تعقیب شروع نخواهد شد و موجبی هم برای صدور قرار موقوفی تعقیب نخواهد بود.

2.فوت متهم در جریان تعقیب و رسیدگی رخ می دهد.

در این حالت با صدور قرار موقوفی تعقیب ، ادامه ی رسیدگی متوقف می شود و در صورتی که قبلا قرار تامین کیفری صادر شده است، طبق ماده 376 ثانون آیین دادرسی کیفری قرار مذکور ملغی می گردد.

3. فوت محکوم علیه پس از صدور حکم بدوی و پیش از قطعیت آن واقع شود و محکوم علیه هنوز نسبت به حکم اعتراض نکرده باشد.

در این حالت با توجه به فراغ دادرس دادگاه پرونده به اجرای احکام ارسال می شود و قرار موقوفی تعقیب توسط قاضی اجرای احکام صادر خواهد شد.

4. فوت محکوم علیه بعد از صدور حکم بدوی و پس از اعتراض به رای اتفاق می افتد.

در این صورت قرار موقوفی اجرای حکم توسط دادگاه تجدید نظر صادر می شود.

5.محکوم علیه پس از محکومیت قطعی و پیش از اجرا یا حین اجرای حکم فوت کرده است.

و در این حالت نیز قرار موقوفی اجرا توسط قاضی اجرای احکام صادر می شود.

آیا دیه و جزای نقدی با فوت متهم از بین می رود ؟

در پاسخ به این سوال ، اداره حقوقی قوه قضاییه طی نظریه مشورتی شماره 76457/7 مورخ 18/11/1367 چنین اظهار نظر کرده است :

“جریمه یا جزای نقدی (غیر از دیه) با فوت متهم یا محکوم علیه ساقط می شود.

و این امر از امعان نظر در ماده 8 قانون آیین دادرسی (بند 1) و تبصره 2 ماده 1 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی که تصریح دارد به این که در صورت فوت مباشر و یا بعضی از شرکا و یا معاونین جرم سهم آنان از کل مبلغ جزای نقدی کسر می شود ، استفاده می گردد، اما دیه وضعی متفاوت از جریمه و جزای نقدی دارد ، زیرا اولا ، دیه به مجنی علیه یا اولیای دم پرداخت می شود ، در حالی که جریمه یا جزای نقدی به خزانه ی دولت تحویل می گردد،

ثانیا دیه تبدیل به حبس نمی شود و حبس محکوم علیه هرگز بابت دیه محسوب نمی شود و از مقدار آن نمی کاهد.”

و از طرفی دیگر،

شخص محکوم به جزای نقدی با نپرداختن آن به حکم ماده 1 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی مصوب 1377 و همچنین ماده27 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 به ازای سیصد هزار ریال یک روز بازداشت می شود و مدت بازداشت نسبت به مجموع جزای نقدی طبق قانون نحوه ی اجرای محکومیت های مالی نباید از 5 سال تجاوز کند و همچنین حسب قانون مجازات اسلامی جدید نباید از سه سال تجاوز نماید.

از سوی دیگر،

به اجماع فقها ، دیه دین است و با مرگ مدیون ساقط نمی شود، اما جزای نقدی دین نیست ، بلکه مجازات است و در صورت نپرداختن آن به بازداشت تبدیل می شود.

در صورتی که متهم حین رسیدگی به پرونده در دادسرا فوت نماید و امر کیفری با صدور قرار موقوفی تعقیب متوقف بشود وضعیت دیه و ضرر و زیان چگونه خواهد بود؟

آیا شاکی خصوصی مکلف به تقدیم دادخواست با رعایت تشریفات آیین دادرسی مدنی می باشد یا وضع رسیدگی به همان نحو ادامه پیدا می کند؟ و پرونده جهت صدور رای در خصوص دیه و جبران ضرر و زیان به دادگاه کیفری ارسال می شود؟

مسلم است که دیه به منزله ی دین است و با فوت متهم ساقط نمی شود ، اما با توجه به این که طبق ماده 14 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 جنبه ی کیفری هم دارد، از این رو رسیدگی به این موضوع توسط دادگاه کیفری و بدون رعایت تشریفات آیین دادرسی مدنی است.

ملاک ماده 20 قانون مجازات اسلامی نیز به نوعی موید این معناست.

در جرم اختلاس با مجازات حبس ،جزای نقدی و انفصال ، در صورتی که محکوم علیه پیش از اجرای حکم فوت نماید. آیا مجازات انفصال به معنای قطع حقوق مستمری یا بازنشستگی در حق او اعمال می شود یا این که همانند حبس و جزای نقدی ساقط می گردد؟

اخراج و انفصال نیز از انواع مجازات ها محسوب می گردد و در صورتی که اجرا شده باشد ، با فوت محکوم ساقط می شود و ورثه ی محکوم برابر مقررات می توانند از مستمری او بهره مند شوند.

نمونه قرار موقوفی تعقیب به لحاظ فوت متهم یا محکوم علیه

شماره قرار :

تاریخ قرار : 

دادستان محترم دادسرای عمومی و انقلاب شهرستان …..

در پرونده پیوستی به کلاسه …. آقا/خانم … فرزند … متهم است به جعل سند رسمی ، که با توجه به گزارش ضابطان دادگستری مبنی بر فوت متهم در تاریخ … به گواهی شماره صادره از اداره ثبت احوال شهرستان … و نیز با ملاحظه اصل شناسنامه متهم که به علت وفات از طرف اداره ی ثبت احوال شهرستان مذبور ابطال گردیده ، 

به استناد بند 1 ماده 13 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392 قرار موقوفی تعقیب مشارالیه صادر و اعلام می شود.

قرار صادره ظرف مهلت ده روز ، از تاریخ ابلاغ به شاکی قابل اعتراض در دادگاه صالح می باشد.

نام ونام خانوادگی 

بازپرس شعبه … دادسرای عمومی و انقلاب ….