نحوه تقسیم ارث
تقسیم ارث موضوع بحث امروز ما است.
اختیار کامل نداشتن شخص بعد از فوت در ارث و وصیت
همه در عرف شنیده ایم که مردم می گویند “مالم است و اختیارش را دارم”
اما باید بدانید که شخص برای بعد از فوت خود دارای اختیار کامل نمی باشد مثلا
۱-شخص نمی تواند تمام اموال خود را وصیت کند بلکه تنها اختیار وصیت یک سوم اموال خود را دارد
۲-و نکته مهم تر اینکه شخص نمی تواند وارث خود را از ارث محروم کند و بگوید وصیت کرده ام که از اموالم به پسرم یا دخترم چیزی ارث نرسد
برعکس همه دیالوگ هایی که در فیلم ها شنیده ایم که “از ارث محرومت میکنم”
به عبارت دیگر پس از اینکه شخصی فوت میکند ارتباط او با اموالش قطع شده و ماترک متوفی به وراث وی منتقل میگردد که اصطلاحاً به آن ارث میگویند .
وراث به کسانی گفته میشود که نزدیکترین خویشاوندی را با شخص متوفی دارند
و تقسیم ارث ازنزدیک ترین طبقه و درجه شروع می شود و هر درجه و طبقه که وجود نداشته باشد نوبت به درجه و طبقه بعدی می رسد.
ارث چیست
مالی است که بعد از فوت فرد به بازماندگان او تعلق می گیرد .
وارث: شخصی که از دیگری مالی را به ارث می برد.
وراث به چند دسته تقسیم میشوند
به دو دسته نسبی( کسانی که به موجب پیوند خونی ارث میبرد مانند فرزند و پدرو مادر)
و سببی ( خویشاوندی بین دو نفر که به سبب رابطه زناشویی به وجود می آید.
زناشویی موجب ارث ، نکاح دایم است و در نکاح موقت حتی اگر برای مدت طولانی منعقد گردد ارث راه ندارد.
در نکاح دایم زن هیچ گاه از ارث محروم نمی گردد مثلا اگر شخص متوفی فقط پدر و مادر و همسر داشته باشد ارث میان آنها تقسیم می گردد.
وراث نسبی چه کسانی هستند
افرادی که به موجب نسب ارث می برند.
به سه دسته تقسیم می شوند:
۱-پدر، مادر، اولاد و اولاد اولاد
۲-اجداد، برادر، خواهر و اولاد آنها
۳-عموها، عمه ها، دایی ها، خاله ها و اولاد آنها
میزان سهم الارث طبقه اول وراث
در هر طبقه ارث بعضی افراد بر دیگران مقدم هستند مثلا در طبقه اول تا فرزند حاضر و زنده می باشد نوه ارث نمی برد.
دیگر نکات مهم در سهم الارث طبقه اول
- اگر متوفی متوفی فقط پدر و مادر داشته باشد تمام ارث به آنها می رسد ( مادر یک سوم و پدر دو سوم)
- اگر متوفی فقط پدر یا مادر داشته باشد تمام ارث به آنها می رسد.
- در بعضی موارد مادر فقط یک ششم ارث می برد مثلا زمانی که متوفی چند برادر و خواهر داشته باشد
- متوفی اگر دارای فرزند یا نوه باشد و پدر و مادر هم داشته باشد پدر و مادر یک سوم ارث می برند
- اگر متوفی پدر، مادر و یک دختر داشته باشد پدر و مادر یک ششم ترکه و دختر نصف ترکه را می برد.
- اگر متوفی پدر و مادر و چند دختر داشته باشد پدر و مادر هر کدام یک ششم و دخترها دو سوم ترکه را به ارث می برند.
- اگر متوفی پدر ، مادر ، دختر و پسر داشته یاشد به میزان یک ششم به پدر و یک ششم به مادر می رسد و مابقی اموال به نسبت دختر دو برابر پسر تقسیم می گردد
دیگر نکات مهم در ارث طبقه اول
- اگر تمام فرزندان متوفی دختر یا پسر باشند ترکه میان آنها به تساوی تقسیم می گردد
- اگر وراث متوفی فقط فرزندان او باشند و بعضی دختر و بعضی پسر باشند پسر دو برابر دختر ارث می برد.
- اگه متوفی همسر داشته باشد همان گونه که اشاره کردیم هیچ گاه از ارث محروم نمی گردد و با تمام طبقات ارث می برد . مرد در صورت فوت همسرش اگه فرزند داشته باشند یک چهارم و اگر نداشته باشند یک دوم ارث تعلق میگیرد. خانم در صورت فوت همسرش اگه فرزند داشته باشند یک هشتم و اگر نداشته باشند یک چهارم ارث می برد.
- دقت کنید که فرزند داشتن یا نداشتن شخص متوفی ملاک می باشد.
- نکته حایز اهمیت دیگر چند همسر داشتن متوفی است. در این صورت سهم الارث میان همسران متعدد او تقسیم می گردد.
میزان سهم الارث طبقه دوم
- در این طبقه بسته به دوری و نزدیکی نسبت ها میزان ارث نیز متغیر است.
- اگر متوفی پدر بزرگ یا مادر بزرگ یا خواهر و برادر داشته باشد همه ارث به آنها می رسد.
- اگر شخص متوفی فقط چند برادر یا فقط چند خواهر داشته باشد ارثیه میان آنها به تساوی تقسیم می شود.
- در صورتی که متوفی چند خواهر و برادر داشته باشد برادرها دو برابر خواهرها ارث می برند.
- در تمام این موارد کسانی که از طرف مادر ارث می برند ارث بینشان به تساوی تقسیم می گردد.
میزان طبقه سهم الارث طبقه سوم
- طبقه سوم از طبقات ارث شامل عمه، عمو ، خاله ، دایی و فرزندان آنها می باشد .
- در درجه اول از این طبقه عمه ، عمو، دایی، خاله قرار دارد و در درجه دوم فرزندان آنها قرار دارند. اگر افرادی از طبقه اول و دوم وجود داشت باشد هیچ سهم الارثی به طبقه سوم تعلق نمی گیرد.
- اگر از درجه اول طبقه سوم شخصی زنده نباشد ( عمه و عمو و خاله و دایی موجود نباشد) ارث به فرزندان آنها می رسد.
چه مواردی مانع به ارث رسیدن در طبقات ارث می گردد
*از طبقاتی که نامبرده شد اگر هر کدام از افراد شامل موارد زیر شوند ارثی به آنها تعلق نمی گیرد .
- اگر وارثی قاتل متوفی باشد دیگر از ایشان ار ثی نمی برد .
- اگر هر کدام از وراث کافر باشد ارث به ایشان تعلق نمی گیرد.
- اگر فرزندی از رابطه زنا به وجود آمده باشد ، نه فرزند از پدر و مادر و نه از فرزند ارث نمی برد.
- اگر مردی به رابطه نامشروع همسرش باشخص دیگری قسم بخورد دیگر همسر شامل وراث به حساب نمی آید.
شرایط ارث بردن ورثه
- شرط وراثت زنده بودن در حین فوت متوفی است و اگر حملی (نوزادی که هنوز متولد نشده) باشد در صورتی ارث میبرد که نطفه او حین مرگ منعقد بوده و زنده هم متولد شود اگر چه فورا بعد از تولد بمیرد.
با شک در زنده بودن حین به دنیا آمدن، حکم بر ورثه بودن نمی شود.
- در صورت اختلاف در زمان انعقاد نطفه .
متوفا قبل از فوت بدهکار بوده است، تکلیف وراث چیست؟
یکی از مواردی که فراوان با آن برخورد می کنیم بدهکار بودن متوفی است که در این موارد باید بگوییم هیچ نگرانی برای فرد طلبکار وجود ندارد چرا که تا دیون و واجبات مالی متوفی پرداخت نگردد و ذمه او بری نشود نوبت به تقسیم ارث و میراث نمی رسد
- پس از مرگ فرد، بدهی های او باید از ماترک او پرداخت گردد. به عبارتی پرداخت دیون متوفی برگردن وراث او است تا از اموال بجا مانده از او پرداخت شود.
فوریت پرداخت بدهی
- دیون و بدهی های فرد باید فوری پرداخت گردد چه مدت دار باشد و چه مدت دار نباشد. مثلا بدهی شخص متوفی یک سال دیگر مهلت پرداخت دارد اما به موجب قانون ارث باید فوری از ماترک متوفی به شخص پرداخت گردد. چرا که اگر اینگونه نباشد ممکن است که شخص هیچ وقت به طلب خود نرسد
- طبق قانون هیچ الزامی وجود ندارد که وراث چیزی غیر از ترکه به بدهکاران بپردازند.
- یعنی ورثه فقط تا جایی که ارث و میراث از شخص باقی می ماند موظف به پرداخت بدهی های متوفی هستند و نمی توان آنها را مجبور به ادای دیون متوفی از مال شخصی خودشان کرد.
تحریر یا رد ترکه
- در صورتی که تعدادی از وراث ترکه را رد کنند ، این امر را باید شفاهی یا کتبی در مدت زمان یک ماه از اطلاع وراث به فوت موصی به دادگاه اعلام نماید . در غیر این صورت این امر در حکم قبول ترکه می باشد .
- آثار رد ترکه این است که دیگر مسئولیتی در قبال دیون متوفی ندارد ، که پس از آن این وارث به علت رد ترکه حق هیچگونه اعتراضی به کارهای ورثه ای که ترکه را قبول کرده ندارد ،
- اما در صورتی که پس از تسویه ترکه ، چیزی از ترکه باقی مانده باشد ، میتواند سهم الارث خود را دریافت نماید. چون با رد ترکه حق خود در را در تسویه ترکه سلب نموده است و این به معنی انصراف از سهم الارث نیست و حق قانونی و قهری آنها است که سهم الارث به آنها داده شود.
- هنگامی که شخصی فوت میکند، حقوق و دیونی که به ترکه میت تعلق میگیرد و باید قبل از تقسیم ترکه دیون ادا شوند، به شرح زیر می باشد و تا هرکدام پرداخت نگردد نوبت به بعدی نمی رسد.
- در ابتدا باید هزینه کفن و دفن و هزینه های ضروری از قبیل هزینه حفظ و اداره ترکه از ترکه داده شود. در برداشتن وجه نقد یافروش قسمتی از ترکه برای هزینه کفن و دفن لازم است. اجازه همه ی ورثه در ترکه لازم نیست.
- از میزان ترکه متوفی مطلع نیستید؟ حتما در مورد تحریر ترکه بیشتر بخوانید
- طلب طلبکاران یا طلبکار باید پرداخت شود.
وصیت بیشتر از یک سوم اموال
- وصیت های میت تا یک سوم ترکه بدون اجازه ورثه و بیشتر از یک سوم با اجازه آنها، بنابر این زمانی نوبت به اجرای وصیت میرسد که دو مورد اول انجام شده باشد.
- همان گونه که در آغاز مطلب اشاره کردیم شخص حق ندارد بیشتر از یک سوم اموال خود را وصیت کند و وصیت مازاد بر یک سوم اموال منوط به رضایت ورثه است و اگر ورثه راضی نباشند این وصیت هیچ اثری ندارد.
*در صورتی که این ترتیب رعایت نشود و ترکه بدون تصفیه دیون متوفی توسط وراث انجام گیرد، باید بگوییم که وجود دیون ادا نشده در ترکه باعث بطلان تقسیم ترکه نمیباشد. در اینصورت طلبکار باید به هریک از وراث به نسبت سهم او رجوع کند.
البته اگر ورثه معامله ای نسبت به ترکه کنند شما به عنوان ذی نفع می توانید آن معاملات را به هم بزنید.
حق تقدم طلبکاران
* هنگام تقسیم ترکه دیونی که دارای حق تقدم میباشند، زودتر پرداخت میشوند. بنابر این بستانکاران زیر هر یک به ترتیب ذیل حق تقدم دارند.
به عبارت دیگر در بین طلبکاران نیز حق تقدم وجود دارد و طلب بعضی بر دیگری برتری دارد
طبقه اول :
-حقوق خدمتکاران منزل برای مدت سال آخر فوت.
– حقوق خدمتگذاران و کارمندان محل کار متوفی برای مدت 6 ماه قبل از فوت.
– دستمزد کارگران روزمزد یا هفتگی ، برای مدت سه ماه قبل از فوت.
طبقه دوم :
-طلب اشخاصی که متوفی ولی یا قیم آنها بوده است ، مشروط به اینکه موت در دوره قیمومت (سرپرستی) یا ولایت و یا در ظرف یک سال بعد از آن واقع شده باشد.
طبقه سوم:
-طلب پزشک یا دارو فروش
طبقه چهارم:
-نفقه زن
-مهریه زن
طبقه پنج:
-دیگر بدهکاران
گواهی انحصار وراثت
بحث تقسیم ارث را با گواهی انحصار وراثت ادامه می دهیم.
گواهی انحصار وراثت در واقع یک مدرک قانونی می باشد که درآن تمامی وراث به صورت دقیق مشخص میشوند. برای مراجعه به تمامی ادارات دولتی در اختیار داشتن گواهی انحصار وراثت الزامی بوده و اصلاً بدون این گواهی شخص مراجعه کننده نمی تواند ثابت کند جزو وراث متوفی است.
شناخت انواع گواهی انحصار وراثت: گواهی حصر وراثه به دو نوع محدود و نامحدود تقسیم می شوند .
چنانچه کل ارزش ماترک متوفی کمتر از ۲ میلیون باشد، اخذ گواهی حصر وراثت محدود کفایت می کند.
ولی اگر متوفی اموال منقول و غیر منقول از خود به ارث گذاشته باشد، حتماً باید گواهی انحصار وراثت نامحدود اخذ نماید. هزینه هر دو گواهی یکسان است. تفاوت تنها در مدت زمان لازم برای صدور آنهاست. برای گواهی نامحدود، دادگاه در روزنامه آگهی منتشر میکند تا چنانچه شخصی اعتراض دارد مراجعه نموده و خود را به عنوان ورثه معرفی کند. اما چنانچه تا ۱ماه از زمان انتشار آگهی کسی اعتراض نکند، گواهی صادر می گردد. در خصوص گواهی حصر وراثت محدود نیازی به انتشار آگهی در روزنامه نمی باشد.
مدارک لازم برای درخواست صدور گواهی انحصار وراثت
- گواهی فوت متوفی
- استشهادیه محضری
- شناسنامه متوفی
- عقد نامه یا رو نوشت آن
- شناسنامه وراث
- وصیت نامه متوفی( درصورت وجود)
استشهادیه محضری انحصار وراثت چیست
برای تعیین ورثه لازم است فرم مخصوصی در یکی از دفاتر اسناد رسمی تکمیل شود. این فرم به امضای سه نفر شاهد نیاز دارد. در واقع شهود شهادت میدهند که وراث دقیقاً چه کسانی هستند. دفتر خانه فرم را گواهی کرده .به فرم مذکور استشهادیه انحصار وراثت گویند.
روند اداری
ابتدا مدارک فوق را تهیه نموده و سپس به یک از دفاتر خدمات قضایی مراجعه نمایید. پس از ارائه دادخواست صدور گواهی انحصار وراثت، شورای حل اختلاف یک ماه پس از انتشار آگهی در روزنامه، گواهی صادر می کند . توجه داشته باشید که شورای حل اختلاف صلاحیت دار برای صدور گواهی، شورایی است که آخرین محل اقامت متوفی در محدوده آن واقع شده است.
اگر یکی از وراث همکاری نکند چه باید کرد؟
در بعضی مواقع یکی از وراث در خارج از کشور است یا به هر دلیلی همکاری نمی کند. در واقع ممکن است به شناسنامه یا مدارک شناسایی یک یا چند نفر از وراث دسترسی وجود نداشته باشد که باید بگوییم، حتی اگر فقط یکی از وراث در خواست انحصار وراثت کند ، شورای حل اختلاف استعلامات لازم را از اداره ثبت احوال انجام میدهد . بنابر این مشکلی وجود ندارد و تنها ممکن است زمان انجام کار کمی طولانی تر گردد.
اعتراض به گواهی حصر وراثت چگونه انجام می گیرد
هنگامی که نام یکی از وراث درگواهی انحصار وراثت ذکر نشده باشد یا شخص نسبت به سهم الارث در گواهی اعتراضی داشته باشد ، امکان اعتراض برای وی وجود دارد.
تاخیر در اخذ گواهی و جریمه دیر کرد آن
در قانون جدید ارث جریمه ای بابت تاخیر در نظر گرفته نشده است. اما چنانچه وراث تا یکسال از تاریخ فوت انحصار وراثت نکرده و مالیات بر ارث ماترک را پرداخت نکنند، هزینه های کفن و دفن و بدهی های متوفی از شمول معافیت خارج خواهد شد . اگر تاریخ فوت مربوط به سال ۹۴ یا قبل از آن باشد ، وراث به مدت ۶ ماه از تاریخ فوت مهلت دارند اظهار نامه مالیات بر ارث ارائه کنند. پس از مهلت ذکر شده ، مشمول جریمه ای معادل ده درصد مالیات متعلقه خواهند شد.
*حضور تمامی وراث برای حصر ورثه الزامی نمی باشد. کافیست یکی از وراث به وکالت از همه ورثه به وکالت سایرین مراجعه نماید و یا کل کار به یک وکیل محول شود.
در صورتی که گواهی انحصار وراثت مفقود شود
هر کدام از ورثه به صورت جداگانه میتوانند با مراجعه به شورای حل اختلاف صادر کننده در خواست کپی برابر اصل ارائه دهند اما اگر سالهای زیادی از اخذ گواهی گذشته ، بهتر است مجدداً نسبت به صدور گواهی اقدام نمایند.
این نکته را مدنظر داشته باشید که افراد دیگر از جمله طلبکاران متوفی نیز می توانند نسبت به اخذ گواهی انحصار وراثت اقدام کنند چرا که بعضی از وراث با سوء نیت از دریافت این گواهی ممانعت می ورزند
و در این موارد قانون به آنها اجازه دریافت گواهی انحصار وراثت متوفی را می دهد.
ارث زوج و زوجه
بحث تقسیم ارث را با مبحث ارث زوج و زوجه ادامه می دهیم.
صرفاًوجود رابطه زوجیت موجب توارث زن و شوهر نخواهد شد، بلکه برای ارث بردن ایشان شرایط دیگر نیز لازم است . این شرایط عبارتند از:
- دائمی بودن نکاح و وجود رابطه زوجیت هنگام فوت همسر که هر یک از این دو شرط با استثناء مواجه می باشد که نتیجه آن محرومیت زن از ارث شوهر می باشد البته در موردی دیگر نیز که به آن می پردازیم زن به رغم طلاق گرفتن از مرد از او ارث می برد
- استثنای اول:اگر شوهر زن خود را طلاق بدهد و طلاق رجعی باشد هر کدام از زن و مرد که در دوران عده فوت کند از دیگری ارث می برد پس قاعدتاْ اگر مدت عده تمام شود یا طلاق رجعی نباشد ارثی در کار نیست
- استثنای دوم: اگر شوهر در حال مریضی زن خود را طلاق بدهد و در ظرف یک سال به علت همان مریضی فوت کند زن از او ارث می برد البته در این مورد زن نباید شوهر کرده باشد و فقط در این صورت است که همچنان از مرد ارث می برد
- استثنای سوم:اگر مرد در حالت مریضی زنی را عقد کند و به علت همان مریضی و قبل از رابطه جنسی فوت کند زن از مرد ارث نمی برد
میزان سهم الارث زن از مرد
در صورتی که شوهر فوت شده ، فرزندی داشته باشد، یک هشتم از قیمت اموال غیر منقول و یک هشتم از کلیه اموال منقول، می باشد. در صورتی که متوفی ، چندین همسر داشته باشد ، این میزان باید به تساوی، میان آنان ، تقسیم شود.
میزان سهم مرد از ارث زن
هنگامی که زن فرزندی داشته باشد یک چهارم از ترکه به مرد می رسد.
و هنگامی که زن فرزندی نداشته باشد، در نکاح دائم برابر با یک دوم کل ترکه زن می باشد. یعنی، میزان سهم الارث زوجیا شوهر از زوجه، نیمی از دارایی های همسر فوت شده او می باشد و مابقی ترکه، بنا بر حصه(سهم) مشخص شده در قانون مدنی، میان مابقی وراث، تقسیم خواهد شد.
میزان سهم زن از ارث شوهر در اموال منقول و غیر منقول
هنگامی که فرزندی از طرف شوهر نداشته باشد، یک چهارم از قیمت اموال غیر منقول و یک چهارم از کلیه اموال منقول می باشد. و در صورتی که فرزندی داشته باشد یک هشتم از عین اموال منقول (اشیائی انتقال آنها از مکانی به مکان دیگر ممکن است مثل صندلی ، میز) و قیمت اموال غیر منقول (اموالی که انتقال آنها به مکان دیگر غیر ممکن است مثل خانه و زمین )و در صورت نداشتن فرزند، یک چهارم از عین اموال منقول و قیمت اموال غیر منقول می باشد.
دقت داشته باشید که زن از عین اموال غیر منقول ارث نمی برد بلکه فقط نسبت به قیمت آنها استحقاق دارد.
سهم الارث کسی که ورثه ندارد
در صورت نبودن وارث ، امر ترکه متوفی راجع به حاکم است.
در این مورد نیز حاکم مامور اداره ترکه است و مقصود در این مورد دادستان و دادگاه می باشد.
وضعیت ارث در مورد ایرانیان مقیم خارج از کشور
ارث ایرانیانی که مقیم خارج هستند نیز همانند سایر امور مربوط به احوال شخصیه او تابع قانون ایران می باشد .
به عبارت دیگر طبق ماده ۶ قانون مدنی قوانین مربوط به احوال شخصیه از جمله ارث در مورد کلیه اتباع ایران پیاده می شود ولو اینکه در خارج از کشور اقامت داشته باشند.
چگونگی اجراء ارث و وصیت بیگانگان مقیم ایران
ترکه(اموالی کی از شخص متوفی بجا مانده) اعم از منقول ( قابل جابجایی ) و غیر منقول (امکان جابجا کردن آنها وجود ندارد) اتباع خارجه، فقط از لحاظ تعیین وراث و مقدار سهم الارث آنان و تشخیص قسمتی که متوفی می توانسته است به موجب وصیت تملیک کند، تابع دولت متبوع متوفی خواهد بود
همچنین قانون مدنی بیان کرده که اموال غیر منقول که اتباع بیگانه در ایران مطابق عهود ( یعنی عهد نامه ها ) تملک کرده یا می کنند از هر جهت تابع قوانین کشور ایران خواهد بود.
اگر ورثه ای خارجی ولی مقیم ایران باشد و به حکم قانون دولت متبوع خود سهم الارث به او منتقل گردیده اجرای این حکم در ایران چگونه می باشد؟ به این صورت می باشد که مخالف عهود بین المللی که دولت ایران آن را امضاء کرده و یا مخالف قوانین خاص نباشد.
در چه زمانی ترکه به ورثه انتقال میابد؟ مرگ پایان زندگی هر فردی می باشد و پس از آن امکان انتقال دارایی به وراث وجود دارد.
بیشتر بخوانید: صفر تا صد وصیت
انواع مرگ
بحث تقسیم ارث را با مبحث انواع مرگ به پایان می رسانیم.
مرگ به دو نوع است: حقیقی و فرضی
مرگ حقیقی :مرگ حقیقی را همه می شناسیم اما موت فرضی یعنی فردی مفقود الاثر شده و بستگان او از زنده بود یا مرده بودنش اطلاعی ندارند و از زنده بودن وی ناامید شده اند اگر با شرایط مندرج در قانون بستگان وی از دادگاه درخواست صادر کردن حکم موت فرضی نمایند. دادگاه درخواست آنها را مطابق با شرایط قانونی در ایران تشخیص دهد. حکم فرضی را صادر می کنند که در این صورت مانند شخص متوفی موت حقیقی دارایی او به ورثه منتقل می گردد.
حتما بخوانید: همه چیز در مورد تقسیم ترکه